αγριμολογος

–37.

Βιβλίο: Έμμα Γκόλντμαν • Η απογοήτευσή μου στη Ρωσία. Δύο χρόνια στη Ρωσία (1920-1921) • Μτφρ.: Δέσποινα Κερεβάντη, Γιάννης Βαλούρδος • Δεύτερη έκδοση (ανατύπωση) • Εκδόσεις • Απόπειρα • Σελ. 288

Ύψωσε τη φωνή της ενάντια στην προδοσία της Ρωσικής Επανάστασης

Ριζοσπαστικές Αναγνώσεις: 150 χρόνια από τη γέννηση της Εμμα Γκόλντμαν (1869-1940)

Ακριβώς εκατόν πενήντα χρόνια κλείνουν φέτος από τη γέννηση της Εμμα Γκόλντμαν και η επανακυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου της «Η απογοήτευσή μου στη Ρωσία» είναι μία πρώτης τάξης ευκαιρία να θυμηθούμε την προσωπικότητα και το έργο της πρωτοπόρας αναρχοκομμουνίστριας. Είχε γεννηθεί στις 27 Ιουνίου (με το παλιό ημερολόγιο) 1869 σε μία εβραϊκή οικογένεια που διατηρούσε πανδοχείο στο Κάουνας της Λιθουανίας.

Ομως ήδη από την προεφηβική της ηλικία θα ακολουθήσει τον δύσκολο δρόμο της μετανάστευσης, αφού σε ηλικία δεκατριών ετών θα βρεθεί στην Πετρούπολη, λόγω των κατασταλτικών μέτρων μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Β΄. Θα αναγκαστεί να εργαστεί σε εργοστάσιο, όπου θα έρθει σε επαφή με τις επαναστατικές ιδέες, ενώ η ανάγνωση του έργου «Τι να κάνουμε;» του Νικολάι Τσερνιέφσκι θα την οδηγήσει να επιλέξει τον δρόμο του αναρχισμού.

Και πάλι η βιοτική μέριμνα θα την υποχρεώσει να περάσει τον Ατλαντικό, με προορισμό την Αμερική. Στον Νέο Κόσμο θα τη χαράξει η εξέγερση που σημειώθηκε στις 4 Μαΐου του 1886 στην πλατεία Χέιμαρκετ του Σικάγου, όταν αναρχικοί διαδήλωσαν υπέρ των απεργών εργατών και συγκρούστηκαν με την αστυνομία. Τέσσερις από τους συλληφθέντες δικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες και εκτελέστηκαν με απαγχονισμό. Από κει και πέρα, η Εμμα Γκόλντμαν θα ακολουθήσει τον μονόδρομο του ακτιβισμού και θα φυλακιστεί τρεις φορές, το 1901, το 1916 και το 1917. Θα μείνουμε στην τελευταία, γιατί μετά θα ακολουθήσει η απέλασή της στη Ρωσία.

Απέλαση στη Ρωσία
Την τελευταία φορά κατηγορείται ότι συμμετείχε σε διαδηλώσεις εναντίον του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με κυρίαρχο αίτημα τη μη στρατολόγηση. Ο ισχυρός άντρας της Υπηρεσίας Πληροφοριών Τζέι Εντγκαρ Χούβερ θα ζητήσει την απέλασή της στη Ρωσία, όπερ και εγένετο. «Οταν το δικαστήριο της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, με δόλιες μεθοδεύσεις, μού στέρησε τα πολιτικά μου δικαιώματα και την αμερικάνικη υπηκοότητα που είχα τριάντα δύο χρόνια, παραιτήθηκα από το δικαίωμά μου να κάνω έφεση, έχοντας αποφασίσει να γυρίσω στη Ρωσία, για να βοηθήσω στο σπουδαίο έργο. Πίστευα με πάθος ότι οι Μπολσεβίκοι προωθούν την Επανάσταση και μοχθούν για λογαριασμό του λαού».

Οταν φτάνει στη Ρωσία, όπου θα παραμείνει περίπου δεκαπέντε μήνες, αν και δεν ανήκει ιδεολογικά στους μπολσεβίκους, η σοβιετική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να τη μεταστρέψει στο δικό της στρατόπεδο, με επινοημένες και σκηνοθετημένες συναντήσεις. Ωστόσο, αυτή δεν θα αντέξει την ψευδολογία και την υποκρισία, αν και τον πρώτο χρόνο προσπαθούσε να πείσει τον εαυτό της ότι η επανάσταση κερδήθηκε με και υπέρ του λαού. «Παρατηρούσα, μελετούσα, ταξίδευα πολύ σε διαφορετικά μέρη της χώρας, άκουγα γνώμες, από όλο το πολιτικό φάσμα, φίλους και εχθρούς των Μπολσεβίκων… όλα με έπειθαν για τη φριχτή απάτη που τύφλωνε τα μάτια του κόσμου».

Αξιόπιστη έρευνα
Το χρονικό-μαρτυρία «Η απογοήτευσή μου στη Ρωσία» κυκλοφόρησε ελλιπές το 1923 και τον επόμενο χρόνο τυπώθηκε άλλος ένας τόμος. Αν και το έργο έχει καθιερωθεί με αυτόν τον τίτλο λόγω επιλογής του εκδότη, η συγγραφέας του είχε επιλέξει να το τιτλοφορήσει -χωρίς μελοδραματισμούς και συναισθηματισμούς- «Τα δυο χρόνια μου στη Ρωσία». Η Εμμα Γκόλντμαν, αν και από τις πρώτες ημέρες συνειδητοποιεί ότι κάτι δεν πάει καλά σε αυτή τη νέα σοσιαλιστική χώρα, ωστόσο δεν φθάνει σε εύκολα συμπεράσματα, καθώς αναζητάει να βρει την αλήθεια και όχι να στρατοπεδεύσει δογματικά σ ένα συμπέρασμα.

Γι’ αυτό το κείμενό της διαβάζεται και ως μία αυτοβιογραφία περασμένη μέσα από το φίλτρο της αποτυχημένης Επανάστασης, κοιταγμένης όμως στον καθρέφτη μιας αξιόπιστης δημοσιογραφικής έρευνας, καθώς γνωρίζει από κοντά τον Λένιν, τον Ζηνόβιεφ, τον Λουνατσάρσκι, τον Κροπότκιν, την Κολοντάι, τον Γκόρκι, τον Τζον Ριντ. Με ευθυκρισία και γνώση, ακόμη κι αν δεν συμφωνεί, δεν καταδικάζει ευκόλως, αλλά κυρίως προσπαθεί να καταλάβει, εξου και εκπονεί ένα ζωντανό ψυχογράφημά τους.
Ναι, παραδέχεται ότι η Ρωσική Επανάσταση υπήρξε η λιγότερο βίαιη από όλες τις επαναστάσεις. Ομως τι να το κάνεις: «Οταν μια ασήμαντη μειοψηφία επιχειρεί να δημιουργήσει ένα απολυταρχικό κράτος, αναγκαστικά θα προσφύγει στην καταπίεση και την τρομοκρατία». Ο αντιρρητικός λόγος των κομμουνιστών στην κριτική της προβάλλει ως επιχείρημά του ότι η Ρωσία πολεμάει τα αφεντικά και είναι ανήθικο για έναν επαναστάτη να συνασπίζεται ενάντια στους εργάτες την ώρα της μάχης. Η Εμμα Γκόλντμαν δεν το αποδέχεται, καθώς το αντιμετωπίζει ως καθαρή δημαγωγία που μετέρχονται οι μπολσεβίκοι για να φιμώσουν την κριτική της.

Το μασκάρεμα της τυραννίας
«Δεν είναι αλήθεια ότι ο Ρωσικός λαός πολεμάει τα αφεντικά, η αλήθεια είναι το κράτος των Μπολσεβίκων-όπως έκαναν οι μπουρζουάδες βιομήχανοι- κρατάει με την απειλή των όπλων το λαό μακριά από την εξουσία. Οι Μπολσεβίκοι μασκαρεύουν την τυραννία τους με συνθήματα που συγκινούν τον κόσμο: έτσι κατάφεραν να τυφλώσουν τις μάζες. Ακριβώς επειδή είμαι επαναστάτρια αρνούμαι να συνεργαστώ με την άρχουσα τάξη, που στη Ρωσία ονομάζεται Κομμουνιστικό Κόμμα», ξεμασκαρεύει την μπολσεβίκικη ρητορική.
Βεβαίως και δεν κρύβει ότι τη μεταχειρίστηκαν προνομιακά και βεβαιώνει ότι αν είχε υπηρετήσει το καθεστώς θα είχε περάσει ακόμη καλύτερα. Εν τούτοις, δεν επιλέγει τη σιωπηλή συγκατάθεση. Γιατί, όπως λέει η ίδια, χωρίς να κρύβεται πίσω από το δάχτυλό της: «Αν δεν ύψωνα φωνή ενάντια στην προδοσία της Ρωσικής Επανάστασης θα γινόμουν συνένοχη.
Η Επανάσταση και η ευημερία των μαζών μέσα και έξω από τη Ρωσία είναι για μένα πολύ πιο σημαντικά από τις προσωπικές γνωριμίες με τους Κομμουνιστές. Δεν είναι δυνατόν να συσκοτίσουν το αίσθημα δικαίου, να με εμποδίσουν να μιλήσω στον κόσμο για αυτά τα δύο χρόνια που πέρασα στη Ρωσία». Η εν διωγμώ Εμμα Γκόλντμαν δεν χωρούσε ούτε στην Αμερική του άκρατου καπιταλισμού ούτε στη Ρωσία του ψευδεπίγραφου σοσιαλισμού.

*

Διαβάστε όλα [τα όνειρα καπνός]

κλικ στην εικόνα για να δείτε το εξώφυλλο του βιβλίου

Από τα χρόνια της Επανάστασης, του Οθωνα και του Καποδίστρια έως τον Τρικούπη, τον Βενιζέλο, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και, φυσικά, την κρίση που ξέσπασε το 2010, η Ελλάδα χρωστούσε. Υπό μία έννοια, η ανάπτυξη ήταν πάντοτε ταυτισμένη με τον δανεισμό.

Στο νέο του βιβλίο «Τα δάνεια της Ελλάδας. Διακόσια χρόνια ανάπτυξης και κρίσεων», που κυκλοφόρησε 10 Ιουνίου, από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, ο Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, καθηγητής Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, αφηγείται αριστοτεχνικά διακόσια χρόνια δανεισμών και χρεών. Η «Κ» προδημοσιεύει σήμερα ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, αντλημένο από τα χρόνια των δανείων των χρόνων της Επανάστασης.

Προδημοσίευση
«Αρχικά, τον Φεβρουάριο του 1824, συνάφθηκε δάνειο 800.000 λιρών και έναν χρόνο αργότερα, ένα δεύτερο 2.000.000 λιρών. Η αμοιβή των δανειστών ήταν πλουσιοπάροχη, αφού εκτός των εγγυήσεων, το πραγματικό κεφάλαιο του πρώτου δανείου ήταν μόλις 470.000 και του δεύτερου 1.100.000 λίρες. Για να προσελκυστούν επενδυτές, δόθηκαν ως εγγύηση «όλες οι φορολογικές εισπράξεις» και «το σύνολο της εθνικής ιδιοκτησίας της Ελλάδος». Η εγγύηση αυτή έμελλε να έχει μακροχρόνιες συνέπειες για τη χώρα. Με άλλα λόγια, προσφέρθηκαν στους επενδυτές χρεόγραφα με εγγύηση παρόμοια εκείνης των γαλλικών assignats που οδήγησαν τη μετεπαναστατική Γαλλία σε οικονομική κρίση και χρεοκοπία.
Στα παραπάνω ποσά επιβλήθηκαν και άλλες κρατήσεις: στο μεν πρώτο δάνειο, 80.000 λίρες προκαταβολή τόκων, 16.000 λίρες για δημιουργία εξοφλητικού αποθέματος και 26.000 λίρες για προμήθειες/αμοιβές μεσαζόντων, δηλαδή το καθαρό ποσό έπεσε στις 350.000 λίρες. Σε ό,τι αφορά το δεύτερο, δόθηκαν αντίστοιχα, 200.000, 20.000 και 64.000 λίρες για να μείνουν εντέλει 826.000 λίρες καθαρά.
Παρά το γεγονός ότι οι Ελληνες διαπραγματευτές ήταν άνθρωποι του εμπορίου και γνώριζαν από συναλλαγές, προφανώς για να επιτύχουν τον στόχο τους ή επειδή παραπλανήθηκαν, παραχώρησαν τη διαχείριση του καθαρού ποσού του πρώτου δανείου στην Επιτροπή των Φιλελλήνων (Μπάιρον, Στάνχοουπ και Γκόρντον), με αποτέλεσμα ξένοι να διαχειρίζονται χρήματα στο όνομα του ελληνικού κράτους. Μετά από προσπάθειες, ορίστηκε τέταρτο μέλος της επιτροπής ο Λάζαρος Κουντουριώτης. Σύμφωνα με ενδείξεις, ποσά που κατέληξαν σε χέρια της οικογένειας Κουντουριώτη χρησιμοποιήθηκαν στην εμφύλια διαμάχη κατά των Κολοκοτρωναίων. Ο αγγλικός οίκος Λάφμαν και εταίροι εξέδωσε το πρώτο δάνειο κατά 75% σε λίρες και το υπόλοιπο σε ισπανικά δίστηλα και το εκταμίευσε σε τράπεζα της Ζακύνθου. Από εκεί, ένα μέρος των χρημάτων αυτών, 242.000 λίρες, βρέθηκαν με μορφή χρυσών κερμάτων στην Ελλάδα και μοιράστηκαν για τις ανάγκες του αγώνα σε οπλαρχηγούς και, δυστυχώς, χρηματοδότησαν την αντιπαράθεση Υδραίων και Μωραϊτών για την πολιτική εξουσία. Αγοράστηκαν επίσης μη χρειώδη αντικείμενα.
Το δεύτερο δάνειο κατευθύνθηκε στη δημιουργία εθνικού στόλου. Εδώ παρατηρήθηκε νέα σπατάλη πόρων. Αντί να αγοραστούν έτοιμα προς παραλαβή πλοία, δόθηκαν ειδικές παραγγελίες, χωρίς μάλιστα ρήτρες καθυστέρησης ή τήρησης χρονοδιαγραμμάτων παράδοσης/παραλαβής.
Από τα έξι πλοία που παραγγέλθηκαν στην Αγγλία και στις ΗΠΑ, του ενός χάλασαν οι μηχανές μόλις ξεκίνησε το παρθενικό του ταξίδι στον Τάμεση και βυθίστηκε. Αλλα δυο δεν ολοκληρώθηκαν λόγω τεχνικών/κατασκευαστικών προβλημάτων και σάπισαν στους ντόκους των ναυπηγείων. Συνολικά, μόνο τρία πλοία έφτασαν σώα στην Ελλάδα, δύο από την Αγγλία, τον Σεπτέμβριο του 1827 («Καρτερία») και τον Σεπτέμβριο του 1928 («Ερμής»), αντίστοιχα, και ένα («Ελλάς») από τις ΗΠΑ, ήδη από τον Νοέμβριο του 1825».

*

©Ηλίας Μαγκλίνης-Καθημερινή