αγριμολογος

ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

»»»Συνέχεια από το 1ο μέρος »

Πίστευε και ψιλοερεύνα
Χαρακτηριστική περίπτωση για την πρόσφατη πολιτική της Εκκλησίας να αποκτήσει ερείσματα στον επιστημονικό κόσμο είναι η ίδρυση του Συνδέσμου Επιστημόνων Πειραιώς (ΣΕΠ). Το σωματείο αυτό -του οποίου το όνομα δεν υποδηλώνει την εκκλησιαστική του διάσταση- συγκροτήθηκε το Νοέμβριο του 1993 υπό την αιγίδα του μητροπολίτη Πειραιά Καλλίνικου. Η ιδρυτική του συνέλευση πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του μητροπολιτικού ναού και τον στελέχωσαν συνεργάτες του μητροπολίτη. Μεταξύ των πρώτων που ανέλαβαν καθήκοντα ξεχωρίζουμε τον τότε πρωτοσύγκελο της μητρόπολης και σημερινό μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο και τον υπεύθυνο της «επιτροπής κοινωνικών προβλημάτων» κ. Κ. Πετρίδη, διευθυντή του γηροκομείου Πειραιά, του οποίου το όνομα συνδέθηκε με τις πρόσφατες διώξεις στο ίδρυμα.

Ολη η δραστηριότητα του Συνδέσμου ακροβατεί ανάμεσα σε επιστημονικές διαλέξεις, σε πολιτικές δραστηριότητες και συμμετοχή σε εκκλησιαστικές εκδηλώσεις. Ο εμφανής σκοπός είναι να επενδυθούν με «επιστημονικό» μανδύα οι ιδεολογικές τοποθετήσεις της εκκλησίας σε μια σειρά σύγχρονα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα. Μέθοδος που ακολουθείται είναι η όσμωση επιστημονικών ανακοινώσεων με καθαρά λειτουργικές τελετές.

Τον Δεκέμβριο του 1994 ο Σύνδεσμος έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Ορθοδόξων Οικογενειακών Οργανώσεων Βαλκανίων και Κύπρου, ώστε να μην υπάρχει πλέον αμφιβολία για τον πραγματικό του χαρακτήρα. Και πιο πρόσφατα (Φεβρουάριο 1997) πραγματοποίησε εκδρομή στο Βόλο για να πραγματοποιήσει «Συνάντηση γνωριμίας και επικοινωνίας με τα μέλη της Ενώσεως Χριστιανών Επιστημόνων Ν. Μαγνησίας». Προφανώς οι δυο πνευματικοί αδελφοί (Καλλίνικος, Χριστόδουλος) έφεραν σε επαφή τα «επιστημονικά» παιδιά τους. Η επίσκεψη ανταποδόθηκε από τους Βολιώτες στους Πειραιώτες τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.

Ενδεικτική για τη δραστηριότητα του Συνδέσμου είναι η «εκδήλωση τιμής και αγάπης για τον Μητροπολίτη Πειραιώς κ. Καλλίνικο, με την ευκαιρία της εισόδου του στο 20ό έτος ποιμαντορίας στον Πειραιά», τον Φεβρουάριο του 1997. Από τις υπόλοιπες εκδηλώσεις του σωματείου ξεχωρίζουμε την ημερίδα «Η ορθόδοξη οικογένεια ενώπιον της εθνικής μας και κοινωνικής κρίσεως», και την επίκαιρη συζήτηση με θέμα «Το ανθρώπινο πρόσωπο στην εποχή της πληροφορικής» που διοργανώθηκε στο ιδιόκτητο Συνεδριακό Κέντρο της Χρυσοπηγής, με εισηγητές έναν ιερομόναχο-ιατρό και έναν μοναχό-ηλεκτρολόγο μηχανικό.

Η στρατευμένη ιδεολογική τοποθέτηση του σωματείου μαρτυρείται από την ταύτισή του με το περιβόητο «Δίκτυο 21». Τον Ιούνιο του 1997 φιλοξενήθηκε από τον ΣΕΠ στην Αγία Τριάδα η εκδήλωση «Η πορεία των εθνικών μας θεμάτων και η πρωτοβουλία του Δικτύου 21» με εισηγητές τους Καργάκο, Στοφορόπουλο και Λαζαρίδη, ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου ανακοινώνεται η «συμμετοχή του ΔΣ και μεγάλης αντιπροσωπείας του ΣΕΠ στην εκδήλωση-δημόσια συζήτηση του Δικτύου 21, κινήσεως πατριωτικής αφυπνίσεως».

Φυσικά είναι δικαίωμα των μητροπολιτών να ιδρύουν τα δικά τους σωματεία. Αναρωτιέται όμως κανείς, πόσο «επιστημονική» μπορεί να είναι η δραστηριότητα αυτών των σωματείων, εφόσον ως ύστατο κριτήριο της γνώσης θέτουν «την πίστη στις γραφές». Γνωρίζουμε ότι στο Μεσαίωνα της Δύσης, αλλά και στο Βυζάντιο της Ανατολής, οι θρησκευτικές ομάδες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια ορισμένων επιστημών. Μέχρι πρόσφατα στα ελληνικά σχολεία διδάσκονταν τα παιδιά τη Γεωμετρία των Ιησουϊτών μοναχών. Ομως η δημιουργία των Πανεπιστημίων σήμανε ακριβώς την αποσύνδεση της επιστήμης από την πίστη και την απελευθέρωση των επιστημόνων από τον «ιερό» έλεγχο. Η αυτονομία των Πανεπιστημίων, ακόμα και το πανεπιστημιακό άσυλο εξυπηρετούν αυτή την πρωταρχική ανάγκη της πραγματικά επιστημονικής έρευνας. Η υπόθεση του Γαλιλαίου σηματοδότησε το τέλος της μιας εποχής και την αρχή της άλλης. Η συγκρότηση «επιστημονικών πυρήνων» από την εκκλησία δυστυχώς φαίνεται να μας επιστρέφει αρκετούς αιώνες πίσω.

Το προπατορικό αμάρτημα του Απ. Κακλαμάνη

Στην κατά κράτος ήττα των «πιθηκοφίλων» οδηγήθηκε πριν από χρόνια η τελευταία -προς το παρόν- πράξη της ελληνικής «δίκης των πιθήκων». Στα 1984, η ιδέα του υπουργείου Παιδείας να περιλάβει στην ύλη της Α΄ Λυκείου το βιβλίο «Ιστορία του ανθρώπινου γένους» του ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από ένα ευρύ -όσο και ετερόκλητο- φάσμα εχθρών της δαρβινικής θεωρίας. Είναι αλήθεια πως οι αντιδράσεις αυτές δεν οφείλονταν αποκλειστικά στις σύντομες αναφορές του συγγραφέα στη θεωρία της εξέλιξης, αλλά και σε άλλες θέσεις του που υποτίθεται ότι έθιγαν τα ιερά και τα όσια της ελληνορθόδοξης παράδοσης – από το ρόλο του Βυζαντίου έως την ισότητα των φύλων. Το σύνθημα για την επίθεση δόθηκε με άρθρο του Κώστα Γεωργουσόπουλου στο οποίο το πρόβλημα εντοπιζόταν στην υποβάθμιση της ιστορίας του ελληνισμού («Τα Νέα» 17/9/84), πολύ σύντομα όμως τη συζήτηση θα μονοπωλούσε το ζήτημα της καταγωγής του ανθρώπου. Ακολούθησε οργισμένη επερώτηση βουλευτών της ΝΔ (29/11/84), μπαράζ απερίγραπτων δημοσιευμάτων στον δεξιό τύπο, σκληρά υπομνήματα της Ιεράς Συνόδου, «γραφικές» διαμαρτυρίες παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και διαδηλώσεις πολυτέκνων με αίτημα να ριχθεί το βιβλίο στην πυρά. Ελάχιστες στάθηκαν τότε οι φωνές που αντιπαρατέθηκαν στο μέτωπο του σκοταδισμού (ανάμεσά τους σημειώνουμε το κείμενο του Δημοσθένη Κούρτοβικ στο περιοδικό «Σχολιαστής», τ. 24, Μάρτιος 1985), ενώ χλιαρές και απολογητικές υπήρξαν και οι αντιδράσεις των κομμάτων της Αριστεράς.

Ολα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά. Χρόνια προτού ενσκήψει ο κίνδυνος της μη αναγραφής του θρησκεύματος, η επιβίωση της ελληνορθόδοξης ταυτότητας κρεμόταν από την εξουδετέρωση των οπαδών της θεωρίας της εξέλιξης. Στο κλίμα αυτό, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία μεταξύ Ιεράς Συνόδου και του τότε υπουργού Παιδείας Απόστολου Κακλαμάνη, το υπουργείο Παιδείας δεν αποδείχθηκε ικανό να υπερασπίσει τις επιλογές του: «Ως προς τη δαρβίνειο θεωρία για την καταγωγή του ανθρώπου», έγραφε ο Α. Κακλαμάνης στον Σεραφείμ στις 20/12/1984, «σημειώνουμε ότι στο βιβλίο της Α΄ Λυκείου γίνεται απλή αναφορά, όπως έχει γίνει και παλιότερα (επί ΝΔ) στα σχολικά εγχειρίδια της ανθρωπολογίας του Γυμνασίου και της βιολογίας του Λυκείου χωρίς η Διαρκής Ιερά Σύνοδος να διαμαρτυρηθεί, ούτε άλλη πλευρά». Και συνέχιζε: «Εξάλλου ο συγγραφέας κάνει διάκριση μεταξύ ανθρώπου και ‘ανθρωπιδών’, αλλά αν υπάρχει στο σημείο αυτό κάποια ασάφεια, όπως γράψαμε ήδη και στην Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων, σε προσεχή έκδοση μπορεί να διευκρινισθεί».

Παρά τη μειλίχια στάση του υπουργού, και παρά τις διαβεβαιώσεις του ότι στόχος του υπουργείου ήταν να «διδάσκονται και να βιώνουν οι νέοι μας την ορθόδοξη πίστη και ζωή», η Ιερά Σύνοδος επανήλθε δριμύτερη με το υπ’ αρ. 648/19/2/1985 υπόμνημά της, ζητώντας ρητά «να καθαρθεί» ή «να αποσυρθεί» το βιβλίο, το οποίο σημειωτέον είχε ήδη υποστεί κάποια πρώτα «στρογγυλέματα». Αυτή τη φορά, η απάντηση που ετοιμάστηκε για τον κ. Κακλαμάνη εντόπιζε το πρόβλημα στην κακόπιστη κριτική που δέχτηκε το βιβλίο και αποτολμούσε μια πιο ευθεία αντιπαράθεση με την Ιεραρχία. Θύμιζε ακόμη ότι θέσεις παρόμοιες με του Σταυριανού είχαν υποστηριχθεί και σε σχολικό βιβλίο βιολογίας του 1970, γραμμένο από στέλεχος του «Σωτήρα». «Γιατί τότε δεν διαμαρτυρήθηκε κανένας;», ακολουθούσε η ρητορική ερώτηση. «Αλλά τότε στόλιζε το βιβλίο εκείνο το όρνιο της 21ης Απριλίου. Τότε όλα ήταν χριστιανικά, τώρα όλα έγιναν αντίχριστα».

Η θαρραλέα υπουργική απάντηση δημοσιεύεται μαζί με όλη τη σχετική αλληλογραφία στο βιβλίο του εκπαιδευτικού Αθανάσιου Νίκα, συντονιστή τότε της Επιτροπής Μελέτης Εκκλησιαστικών Θεμάτων («Εκκλησία και Παιδεία», 1991). Από το ίδιο βιβλίο πληροφορούμαστε μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: με εντολή Κακλαμάνη, η επιστολή δεν στάλθηκε ποτέ στους άγιους αποδέκτες της.

ΣΤΑ ΟΡΙΑ

ΔΑΡΒΙΝΟΣ. Ο καημένος ο εισηγητής της θεωρίας της εξέλιξης που έχει συγκεντρώσει τα πυρά του χριστιανικού φονταμενταλισμού επί δύο αιώνες, δήλωνε θρήσκος μέχρι το 1859 που εκδόθηκε το περίφημο «Η καταγωγή των ειδών». Οταν μάλιστα πέθανε, το 1882, η ταφή του έγινε με εθνικές τιμές στο Ουέστμίνστερ. Ομως, όπως αποδεικνύουν οι σημειώσεις και το ημερολόγιό του, ποτέ δεν διανοήθηκε να προδώσει την επιστήμη για λόγους θρησκευτικούς. Ηδη το 1838 έγραφε: «Υπάρχει βέβαια ένα χάσμα μεταξύ ανθρώπου και ζώων, αλλά ποτέ δεν θα παραδεχτώ ότι ο άνθρωπος έχει διαφορετική καταγωγή από εκείνα.»

ΠΑΠΑΣ. Η καθολική εκκλησία, μετά από πολλές περιπέτειες αποφάσισε πολύ πρόσφατα να αφήσει τον Δαρβίνο στην ησυχία του. Ο πάπας Ιωάννης-Παύλος Β’ παραδέχτηκε τον Οκτώβριο του 1996 ότι «οι νεότερες διαπιστώσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της εξέλιξης είναι κάτι περισσότερο από απλή υπόθεση». Φρόντισε βέβαια στην ίδια εγκύκλιο να αντιταχθεί στην «υλιστική ανάγνωση της θεωρίας». Το πρώτο βήμα είχε συντελεστεί το 1950, όταν ο πάπας Πίος ΙΒ’ στην εγκύκλιό του Humani Generis είχε χαρακτηρίσει τη θεωρία της εξέλιξης ως «μια σοβαρή υπόθεση εργασίας».

ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ. Στην προπαγανδιστική μπροσούρα του «Ο άνθρωπος από τον πίθηκο;» ο μητροπολίτης Καλλίνικος επικαλείται τη γνώμη του Αμερικανού Duane Gish και τον εμφανίζει ως διδάκτορα βιοχημείας. Λησμονεί όμως να προσθέσει ότι ο Gish είναι ο αναπληρωτής πρόεδρος του «Ινστιτούτου Ερευνας της Δημιουργίας», δηλαδή επικεφαλής της οργάνωσης των «δημιουργιστών» στις ΗΠΑ και χρηματοδότης όλων όσοι υποστηρίζουν ότι η Βίβλος μπορεί να διαβαστεί και ως επιστημονικό πόνημα φυσικής ιστορίας.

ΝΩΕ. Ο πονοκέφαλος των «δημιουργιστών» είναι, μεταξύ άλλων, να δώσουν και μια πιστευτή διάσταση στην ιστορία της Κιβωτού. Εφόσον αντιλαμβάνονται τον Κατακλυσμό ως ιστορικό γεγονός, σπάνε το κεφάλι τους να εξηγήσουν πώς βρέθηκε χώρος στο ίδιο πλεούμενο για όλα τα ζωντανά της γης. Οι Γερμανοί «δημιουργιστές» υποχρεώθηκαν να συμβιβαστούν με «ολίγη εξέλιξη». Υποστηρίζουν ότι υπάρχει «μικροεξέλιξη», δηλαδή ότι τα είδη εξελίσσονται σε πολύπλοκες παραλλαγές από πολύ λίγα «βασικά» και αμετάβλητα.

ΚΑΝΤΙΩΤΗΣ. Χαρακτηριστική για τον διπλό λόγο της Ιεραρχίας απέναντι στα μείζονα επιστημονικά ζητήματα είναι η εγκύκλιος που απηύθυνε ο τότε μητροπολίτης Φλωρίνης Καντιώτης το 1985, με αφορμή τη διαμάχη για το βιβλίο του Σταυριανού και τη θεωρία του Δαρβίνου. Από τη μια μεριά, ο φονταμενταλιστής μητροπολίτης νουθετεί τους επιστήμονες, κάνοντας χρήση «ορθολογικών» επιχειρημάτων της διεθνούς των δημιουργιστών: «Επειδή πιπιλίζετε την καραμέλα της λεγομένης εξελίξεως και πιστεύετε αυτής σαν αναντίρρητη επιστημονική αλήθεια, θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε: Γνωρίζετε τι πάνω στο θέμα αυτό απεφάνθησαν διαπρεπείς επιστήμονες, βιολόγοι, γενετισταί, εμβρυολόγοι, γεωλόγοι, παλαιοντολόγοι στο Συνέδριο του Σικάγου το 1980 και στο Συνέδριο του Λίβερπουλ το 1982; Αν δεν γνωρίζετε, σας πληροφορούμε, ότι οι επιστήμονες αυτοί απεφάνθησαν, ότι διά της επιστημονικής οδού δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη ο τρόπος της προελεύσεως του ανθρώπου. Η θεωρία της εξελίξεως καταδικάζεται, και τα διάφορα γενεαλογικά δένδρα, αποκυήματα της φαντασίας ορισμένων που τα υποστηρίζουν ανεπιφύλακτα, πρέπει να φύγουν από τα διδακτικά βιβλία». Ο Καντιώτης προτείνει, μάλιστα, και σχετική χριστιανική βιβλιογραφία. Από την άλλη μεριά, στην ίδια εγκύκλιο αναφέρεται με άλλο τρόπο στους πιστούς: «Αγαπητοί μας χριστιανοί, άνδρες, γυναίκες, μαθηταί, μαθήτριες! Μη δίνετε σημασία στους κρωγμούς των αθέων και των απίστων. Να είσθε βέβαιοι ότι τα υλιστικά των κηρύγματα, όσο κι αν εντυπωσιάζουν εκ πρώτης όψεως, θα σβήσουν σαν πυροτεχνήματα…» (εγκύκλιος 403/13-3-1985).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Καρόλου Ντάρβιν «Η καταγωγή των ειδών» (μετάφραση Α. Πάγκαλος, εκδ. Γκοβόστη, χ.χ.). Το κλασικό έργο στην ολοκληρωμένη του μορφή είναι η καλύτερη απάντηση στους χριστιανούς φονταμενταλιστές που επιχειρούν να αποβάλουν τη θεωρία της εξέλιξης από την εκπαίδευση.

Marcell Prenant «Δαρβίνος και Δαρβινισμός» (μετάφραση και σημειώσεις Γιάννη Βιστάκη, εκδόσεις Μορφή, Αθήνα 1956). Η πρόσληψη της εξελικτικής θεωρίας και οι αντιθέσεις που δημιούργησε η καινοτόμα σκέψη του Δαρβίνου σε μια μελέτη γραμμένη από έναν μαρξιστή καθηγητή της Σορβόνης.

Dominique Lecourt «L’ Amerique entre la Bible et Darwin» (Presses Universitaires de France, Παρίσι 1992). Η αντεπίθεση του χριστιανικού φονταμενταλισμού στις ΗΠΑ, με επίκεντρο τον αγώνα των «δημιουργιστών» να εκτοπίσουν από την εκπαίδευση τη «βλάσφημη» θεωρία του Δαρβίνου. Ιστορικό διάγραμμα της συγκρότησης του μετώπου των δημιουργιστών και επιστημολογική ανάλυση των θέσεών τους.

Volker Stollorz «Mit der Bibel gegen Darwin» (εφημερίδα Die Zeit, 29/1/1993). Αναλυτικό ρεπορτάζ για τη συγκρότηση πυρήνων χριστιανικού φονταμενταλισμού στη Γερμανία, με κεντρικό αίτημα την κατάργηση της διδασκαλίας της εξελικτικής θεωρίας και την αντικατάστασή της από τη διδασκαλία της «δημιουργίας».

Καλλίνικου Καρούσου (μητροπολίτου Πειραιώς) «Ο άνθρωπος από τον πίθηκο;» (εκδόσεις Χρυσοπηγή, Αθήνα 1987). Μαχητική μπροσούρα, με αφορμή τη διαμάχη πολιτείας εκκλησίας για τη διδασκαλία του βιβλίου του Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους».

Ιωάννη Κωστώφ (φυσικού) «Συμβολή στην τελετή λήξεως της θεωρίας της εξέλιξης» (εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, β’ έκδοση 1996). Με προμετωπίδα το σύνθημα των Αμερικανών «δημιουργιστών» «Evolution is no solution», ο συγγραφέας αναλύει τις αντιθέσεις μεταξύ ορισμένων υποστηρικτών της εξελικτικής θεωρίας, για να κλονίσει την επιστημονική της ορθότητα.

Δημοσθένη Κούρτοβικ «Η εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας» (εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1986). Ο ρόλος της σεξουαλικότητας κατά τη διάρκεια της «ανθρωποποίησης», της εξέλιξης δηλαδή του ανθρώπου από κατώτερα είδη των πρωτευόντων. Μια από τις σπάνιες πρωτότυπες επιστημονικές συνεισφορές συμπατριωτών μας στη σύγχρονη εξελικτική θεωρία.

ΔΕΙΤΕ

Κληρονομήστε τον άνεμο (Inherit the wind) του Στάνλεϊ Κράμερ (1960). Δικαστικό δράμα με θέμα τη «δίκη των πιθήκων» του 1925, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο των Τζερόμ Λόρενς & Ρόμπερτ Λι.

[Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 30/7/2000 via iospress

◉

ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου θεωρείται ακόμα και σήμερα «βλάσφημη» από τους χριστιανούς φονταμενταλιστές. Εκκλησιαστικοί παράγοντες σε όλο τον κόσμο προσφεύγουν στη λύση μιας «αντί-επιστήμης», του λεγόμενου «δημιουργισμού»

28 Ιουνίου 2000. Γραφεία της Ιεράς Συνόδου. Η σκηνή μεταδόθηκε απ’ ευθείας σε όλα τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μέσα. Ο εκπρόσωπος της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (ΔΙΣ) μητροπολίτης Πειραιώς κ. Καλλίνικος διαβάζει το ανακοινωθέν με τις ενέργειες που αποφασίστηκαν από το καθοδηγητικό όργανο της Εκκλησίας για τη «μάχη των ταυτοτήτων». Απαντά σε λίγες ερωτήσεις δημοσιογράφων και διαβάζει ένα δεύτερο κείμενο απόφασης. Σ’ αυτή τη δεύτερη απόφαση τα μέσα ενημέρωσης δεν δίνουν καμιά σημασία. Και όμως. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική ανακοίνωση, η οποία θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη για το θέμα και κυρίως το περιεχόμενό της: «Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος υποδέχεται με ιδιαίτερη χαρά την μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη ίσως ανακάλυψη της ανθρώπινης επιστήμης και τεχνολογίας: την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Θαυμάζει το επίτευγμα, επικροτεί την κατάκτηση της νέας γνώσεως, ανακουφίζεται φιλάνθρωπα από την προσδοκία μιας επαναστάσεως στη διαγνωστική, προληπτική και θεραπευτική ιατρική, δοξάζει τον πάνσοφο Θεό για το δώρο και εύχεται και ελπίζει πως η βαθύτερη γνώση της βιολογικής και γενετικής ταυτότητός μας θα διευκολύνει την πορεία προς την πνευματική αυτογνωσία και θεογνωσία».

Ο ανυπόκριτος αυτός ενθουσιασμός της Ιεράς Συνόδου είναι πραγματικά απίστευτος. Η επιστημονική ανακάλυψη, την οποία χαιρετίζουν οι Ιεράρχες με τόση ζέση, αποτελεί -μεταξύ άλλων- και την πιο πρόσφατη δικαίωση της θεωρίας της εξέλιξης. Όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες, ποτέ μέχρι σήμερα, ούτε κατά τη διάρκεια της ζωής του Δαρβίνου, οι απόψεις του δεν ήταν τόσο επίκαιρες. Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος επιβεβαιώνει την κοινή καταγωγή ανθρώπου και ζώων, και οι εξελικτικές αλλαγές του DNA ερμηνεύουν την προοδευτική πολυπλοκότητα στο γονιδίωμα των ειδών. Εμφανίζεται λοιπόν η Ιερά Σύνοδος να χαιρετίζει με θαυμασμό την περίφημη θεωρία του Δαρβίνου, στην πλέον σύγχρονη εκδοχή της, κάτι που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για τις εδραιωμένες αντιλήψεις της.

Μια πρώτη ερμηνεία που μπορεί να δοθεί σ’ αυτή την ενθουσιώδη ανακοίνωση της ΔΙΣ είναι ότι πρόκειται για μια έμπρακτη αυτοκριτική και ανασκευή της σταθερής επιμονής της εκκλησίας να αντιμετωπίζει τη θεωρία της εξέλιξης ως «ψευδοεπιστήμη» και «δηλητήριο των υλιστών». Αλλά τότε θα ήταν πολύ άκομψο να βάλουν τον καημένο τον μητροπολίτη Πειραιώς να διαβάσει το ανακοινωθέν. Ο κ. Καλλίνικος είναι εκείνος που είχε αναλάβει προσωπικά την εκστρατεία κατά του «Δαρβίνου» τη δεκαετία του ’80, και ποτέ δεν θα έκανε «πίσω» τόσο εύκολα και μάλιστα τώρα που έχει βαλθεί να εξοντώσει τον Ρενάν, τον Στράους και τον Χέκελ.

Δυστυχώς δεν πρόκειται για καμιά αυτοκριτική. Αν μελετήσει κανείς τα βιβλία και τις μπροσούρες που εκδίδουν τα τελευταία χρόνια οι επίσημοι εκκλησιαστικοί φορείς θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν θρησκευτικό «μεταμορφισμό» της επιστήμης, δηλαδή για μια επιχείρηση οικειοποίησης εκ μέρους της εκκλησίας ορισμένων μόνο επιστημονικών δεδομένων (όσων θεωρούνται συμβατά με το θρησκευτικό δόγμα) και την απόρριψη συλλήβδην όλων των άλλων.

Η Εκκλησία έχει κατανοήσει ότι δεν μπορεί στα χρόνια μας να εμφανίζεται ως εχθρός της επιστήμης. Για να αντικρούσει μια «υλιστική» θεωρία (τη θεωρία της εξέλιξης εν προκειμένω) αισθάνεται υποχρεωμένη να συγκροτήσει μια άλλη «μη υλιστική» θεωρία. Συνέβη λοιπόν στην Αμερική. Οι φονταμενταλιστές προτεστάντες ανακάλυψαν την «επιστήμη της δημιουργίας», επιχείρησαν δηλαδή να τεκμηριώσουν επιστημονικά τις διατυπώσεις της Βίβλου για τη δημιουργία-γένεση του κόσμου και του ανθρώπου.

Δίκες ανθρώπων και πιθήκων

Είναι γνωστό ότι η θεωρία της εξέλιξης, όταν διατυπώθηκε από τον Δαρβίνο στο πρωτοποριακό «Η καταγωγή των ειδών» το 1859, προκάλεσε πραγματικό σάλο στην Αγγλία και ισχυρές αντιδράσεις από εκκλησιαστικούς παράγοντες. Σε λίγα χρόνια, όμως, η μάχη στο χώρο της επιστήμης είχε κερδηθεί. Η θεωρία της εξέλιξης γονιμοποίησε σχεδόν άμεσα τη σκέψη και την έρευνα, όσο καμιά άλλη στο χώρο της βιολογίας και της ανθρωπολογίας. Έτσι, όταν το 1871 ο Δαρβίνος εξέδωσε το έργο «Η καταγωγή του ανθρώπου», όπου διατυπώνεται ευθέως η «βέβηλη» σκέψη ότι ο σημερινός άνθρωπος και ο σημερινός πίθηκος έχουν κοινούς προγόνους, οι αντιδράσεις ήταν πολύ ηπιότερες. Ακόμα και οι εκκλησιαστικοί παράγοντες δεν έβρισκαν τρόπο να διαμαρτυρηθούν αποτελεσματικά και επέλεξαν την πλήρη αποδοχή. «Τόσο η αγγλικανική όσο και η καθολική εκκλησία κάνουν τάχα πως παραξενεύονται για το πόσο ο δαρβινισμός συμφωνεί με τη Βίβλο…» παρατηρεί ο Μαρσέλ Πρενάν.

Η ανάπαυλα, όμως, είναι προσωρινή. Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες όλων των δογμάτων δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι υπάρχει «φυσική» και όχι «θεία» επιλογή. Οι φονταμενταλιστές, μάλιστα, δεν είναι διατεθειμένοι ούτε καν να συζητήσουν ότι τα αποσπάσματα της Γενέσεως που περιέχει η Παλαιά Διαθήκη δεν είναι επιστημονικά θέσφατα. Στην Αμερική υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον 2000 σχολεία, στα οποία το μάθημα της φυσικής ιστορίας έχει αντικατασταθεί από τη διδασκαλία της creation science, της «επιστήμης της δημιουργίας», η οποία επιχειρεί να δώσει επιστημονική τεκμηρίωση στις διατυπώσεις της Βίβλου.

Όλες αυτές οι κινήσεις έχουν αφετηρία την περίφημη «Δίκη του Πιθήκου», το 1925, όταν ο νεαρός καθηγητής του Γυμνασίου στο Ντέιτον του Τενεσί Τζον Σκόουπς καταδικάστηκε σε πρόστιμο 100 δολαρίων, επειδή δίδασκε τη «βλάσφημη» θεωρία της εξέλιξης. Η έκβαση της δίκης και η ουσιαστική δικαίωση του καθηγητή θεωρήθηκε τότε νίκη της επιστήμης και της προόδου απέναντι στον θρησκευτικό σκοταδισμό του ρατσιστικού Νότου. Όμως στην πραγματικότητα ο «Δαρβίνος» είχε ηττηθεί. Αν μελετήσει κανείς τα πρακτικά της ιστορικής δίκης, θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει ούτε λέξη για τη θεωρία της εξέλιξης. Όλη η συζήτηση διεξήχθη γύρω από τη Βίβλο. Ο μηνυτής είχε χάσει τη μάχη, αλλά είχε κερδίσει τον πόλεμο.

Από τότε, επιχειρήθηκε επανειλημμένα στην Αμερική να υποκατασταθεί η θεωρία της εξέλιξης από την «επιστήμη της δημιουργίας». Το 1938 συγκροτήθηκε η «Γεωλογική Εταιρεία του Κατακλυσμού», το 1941 η ASA, με στόχο τη συμφιλίωση χριστιανισμού και επιστήμης και το 1963 ιδρύθηκε η «Εταιρεία Μελέτης της Δημιουργίας» η οποία αργότερα μεταλλάχτηκε σε «Ινστιτούτο Έρευνας της Δημιουργίας». Πρόκειται για το θινκ τανκ των «δημιουργιστών», με έναν προπαγανδιστικό μηχανισμό που εκτείνεται σε 35 πολιτείες των ΗΠΑ με εκδόσεις, μπροσούρες, και 90 ραδιοσταθμούς. Η οργάνωση αυτή χρηματοδοτεί επιστήμονες που «τεκμηριώνουν» τη δημιουργία, αναζητώντας π.χ. την Κιβωτό του Νώε στο Αραράτ ή ίχνη ανθρώπου σύγχρονα με τα ίχνη δεινοσαύρων. Από την άλλη μεριά, η οργάνωση ασκεί πίεση ως «λόμπι» στην πολιτεία, για την τροποποίηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Τον Μάρτιο του 1981 ο κυβερνήτης του Αρκάνσας υπέγραψε ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο πρέπει στα σχολεία τα παιδιά να διδάσκονται «κατά ισοδύναμο τρόπο» (!) τη θεωρία της εξέλιξης και τη θεωρία της δημιουργίας. Μετά από λίγους μήνες ο νόμος κρίθηκε αντισυνταγματικός, επειδή στις ΗΠΑ απαγορεύεται κάθε νόμος που επιβάλλει μια θρησκεία. Το ομοσπονδιακό δικαστήριο έκρινε ότι η «θεωρία της δημιουργίας» είναι απλή θρησκευτική κατήχηση.

Παρόμοιες κινήσεις «δημιουργιστών» παρατηρούνται σε όλο τον κόσμο, κυρίως από ομάδες προτεσταντών. Στη Γερμανία δύο βιολόγοι έγραψαν το 1993 ένα σχολικό εγχειρίδιο με τίτλο «Δημιουργία και Ιστορία της Ζωής», στο οποίο παρουσιάζονται η θεωρία της εξέλιξης και ο «δημιουργισμός» ως ισοδύναμα επιστημονικά μοντέλα. Επισήμως το βιβλίο απορρίφθηκε, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τους Γερμανούς «δημιουργιστές» δασκάλους να το προτείνουν ως βοήθημα.

Η θεωρία των «δημιουργιστών» δεν είναι αυτοτελής. Συνίσταται κυρίως στην προσπάθεια να ανακαλυφθούν αντιθέσεις μεταξύ των ειδικών επιστημόνων που στηρίζονται στη θεωρία της εξέλιξης. Φυσικά αντιθέσεις υπάρχουν. Αλλά, όπως γράφει ο καθηγητής Αλαχιώτης, «οι αντιθέσεις αυτές αντανακλούν την ύπαρξη ενός ενεργού ερευνητικού μετώπου, το οποίο στηρίζει όλο και περισσότερο τον δαρβινισμό με τη σημερινή του μορφή, τη νεοδαρβινική, και αποκρούει κάθε μορφή αντιδαρβινισμού». («Το Βήμα της Κυριακής», 12/9/99). Χαρακτηριστικό για τον τρόπο που σκέπτονται οι «δημιουργιστές» είναι η μελέτη του Ιωάννου Κωστώφ που κυκλοφορεί από τις επίσημες εκδόσεις της ελληνικής εκκλησίας: «Δεν μπορεί ποτέ να αποδειχθεί ότι έλαβε χώρα η εξέλιξη, διότι αναγκαία προϋπόθεση της αποδείξεως είναι η ύπαρξη εκείνου ο οποίος αποδεικνύει. Εφόσον όμως, σύμφωνα με τις εξελικτικές αντιλήψεις, ο άνθρωπος (ο οποίος θα έπρεπε να αποδείξει το ζητούμενο) είναι ο τελευταίος κρίκος της βιοσφαιρικής αλυσίδας, αυτό σημαίνει ότι δεν ήταν παρών στα προηγούμενα στάδια και συνεπώς ούτε τα παρατήρησε ούτε τα κατέγραψε». (σελ. 194-5) Όλως επικουρικώς -όπως θα λέγαμε αν γινόταν και στη χώρα μας κάποια πραγματική δίκη- ο ίδιος συγγραφέας συμπεραίνει: «Ακόμα και η απόδειξη -η οποία βέβαια ούτε έχει ούτε πρόκειται να επιτευχθεί- της θεωρίας της εξελίξεως δεν σημαίνει κατανάγκην ότι δεν υπάρχει Θεός. Για τον απλούστατο λόγο ότι ο Θεός θα μπορούσε κάλλιστα να φέρει στην ύπαρξη όλο το βιόκοσμο μέσω της εξελικτικής διαδικασίας». (σελ. 293)

Εγχώριοι πιθηκομάχοι

Στην Ελλάδα η ιδεολογική «δίκη του πιθήκου» γνώρισε τρεις κορυφαίες στιγμές. Η πρώτη συνδέεται με τα περίφημα «αθεϊκά» του Βόλου, το 1910-11, όταν οι σκοταδιστές Ιεράρχες σε συνεργασία με υπερσυντηρητικούς πολιτικούς παράγοντες επιχείρησαν να διακόψουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχαν ξεκινήσει οι κορυφαίοι δημοτικιστές και παιδαγωγοί της εποχής (Δελμούζος, Σαράτσης, κλπ) στο Παρθεναγωγείο του Βόλου. Τελικά οι υπεύθυνοι του σχολείου παραπέμφθηκαν, μεταξύ άλλων και επειδή «κατά διαφόρους εποχάς από του Σεπτεμβρίου 1908 μέχρι τέλους Μαρτίου 1911 εν Βόλω, Λαρίση και ιδίως εν τω Εργατικώ Κέντρω και τω Ανωτέρω Παρθεναγωγείω Βόλου, προσεπάθησαν διά ζώσης, διά διδασκαλίας και δι’ εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεϊαν, με τα οποία ενεργούμενα είναι ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως, διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει Θεός (…), ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο Θεός είναι ένα αγγούρι (κλπ)». Η δίκη που διεξήχθη στο Ναύπλιο το 1914 (11 ολόκληρα χρόνια πριν από τη δίκη του Σκόουπς) κατέληξε σε πανηγυρική αθώωση των κατηγορουμένων, όμως η θεωρία της εξέλιξης παρέμεινε στο περιθώριο του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, παίζοντας κρυφτούλι με την κυρίαρχη κατηχητική διδασκαλία της «Δημιουργίας».

Η δεύτερη «δίκη του πιθήκου» δεν διεξήχθη στα δικαστήρια, αλλά στα ελληνικά βουνά! Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν -μεταξύ άλλων- και μάχη μέχρις εσχάτων του «αθέου υλισμού» από τη μια και της «ορθόδοξης παράδοσης» από την άλλη. Το σημαντικότερο ιδεολογικό μανιφέστο της πλευράς των νικητών ήταν η «Διακήρυξις της Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων» που κυκλοφόρησε σε χιλιάδες αντίτυπα το 1946, με πρωτοβουλία των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων. Η Διακήρυξη επιδιώκει να αντικρούσει τις προοδευτικές και αριστερές ιδέες που ηγεμόνευαν στη διανόηση την περίοδο εκείνη. Πρώτος στόχος των συντακτών της Διακήρυξης ήταν ο Δαρβίνος και δεύτερος ο Φρόιντ. Από τις προσεκτικές διατυπώσεις του κειμένου διαφαίνεται το γεγονός ότι πρόκειται για μειοψηφική άποψη: «Ο Δαρβινισμός δεν είναι ταμπού άθικτον, αλλά θεωρία περί της οποίας θα μας επιτρέπεται κάποια συζήτησις». Με το επιχείρημα ότι δεν έχει ανακαλυφθεί «πιθηκάνθρωπος» η διακήρυξη καταλήγει στη σχετικοποίηση της θεωρίας της εξέλιξης: «Ναι μεν η θεωρία του Δαρβίνου είναι μια επιστημονική θεωρία, η οποία είχε και έχει τους υποστηρικτάς της, αλλά μόνον εδώ εις την Ελλάδα, ή και αλλαχού, μόνον εις κύκλους που εμφορούνται από σκόπιμον προχειρολογίαν, θεωρείται ο δαρβινισμός ως η τελευταία λέξις της επιστήμης».

Η τρίτη «δίκη του πιθήκου» είναι πολύ πρόσφατη και την περιγράφουμε στην επόμενη σελίδα. Ξεκίνησε το 1984 με την εξέγερση των ορθόδοξων φονταμενταλιστών εναντίον του σχολικού βιβλίου του Σταυριανού και ολοκληρώθηκε στην αρχή της δεκαετίας του ΄90 με την τελική απόσυρση του «βλάσφημου» εγχειριδίου. Η υπόθεση αυτή σημάδεψε την αδυναμία της πολιτείας να επιβάλει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που επιλέγουν οι επιστημονικοί της σύμβουλοι και επιβεβαίωσε το βέτο της Ιεραρχίας σε όλο το εύρος του διδακτικού προγράμματος, και όχι μόνο στο μάθημα των θρησκευτικών.

Μετά από αυτή την τριπλή ήττα της θεωρίας της εξέλιξης δεν μπορεί κανείς να είναι πολύ αισιόδοξος για την απρόσκοπτη εισαγωγή της στην ελληνική εκπαίδευση. Στην ίδια απόφαση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της 28ης Ιουνίου που παραθέσαμε στην αρχή του κειμένου, αναγγέλλεται και η διενέργεια «Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου» τον Οκτώβριο με θέμα «Η έκφραση της Ορθοδόξου Πίστεως στην πρόκληση των θετικών επιστημών και τεχνολογιών αιχμής στο κατώφλι του 21ου αιώνα». Το θέμα της 5ης ενότητας του Συνεδρίου είναι η «Γενετική Μηχανική και η Βιοτεχνολογία». Να δούμε αν θα τολμήσουν οι «διασημότεροι Έλληνες επιστήμονες του κόσμου» τους οποίους έχει καλέσει -σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση- η Ιερά Σύνοδος, να πουν το αυτονόητο: ότι δηλαδή η σημερινή ανακάλυψη επιβεβαιώνει για μια ακόμα φορά την ορθότητα της θεωρίας που οι φανατικοί όλων των δογμάτων εξακολουθούν να αποτάσσονται μετά βδελυγμίας

✳︎

[Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 30/7/2000) via iospress.gr

◉