[ο Δυτικός πολιτισμός κατά Pascal Bruckner [II]·
09/02/2022 § 1 σχόλιο
Διαβάστε το μέρος [I]
«Ή το Ισλάμ θα γίνει σε εμάς μια θρησκεία ανάμεσα στις άλλες, ή θα προσκρούσει σε μια ισχυρή αντίσταση εκ μέρους των ελεύθερων ανθρώπων που δεν ανέχονται τον ζυγό του φανατισμού, δύο αιώνες μετά τη γαλλική επανάσταση.
Ένας πολιτισμός σαν της Ευρώπης, ικανός για τις χειρότερες θηριωδίες όπως και για τα υψηλότερα επιτεύγματα, δεν μπορεί να βλέπει τον εαυτό του μονάχα μέσα από το πρίσμα της κατάρας: αν η Ευρώπη διακατέχεται από ένα πραγματικό «γενοκτονικό πάθος»[¹], είναι επίσης εκείνη που επέτρεψε να εννοήσουμε ορισμένα εγκλήματα ως γενοκτονίες, είναι εκείνη που, μετά το 1945, αποστασιοποιήθηκε από την ίδια της τη βαρβαρότητα για να δώσει σε αυτή τη λέξη ένα συγκεκριμένο νόημα διακινδυνεύοντας να δει την κατηγορία να στρέφεται εναντίον της. Είναι μια τρομακτική μηχανή παραγωγής και ταυτόχρονα αναχαίτισης του κακού. Το ιδιαίτερο πνεύμα της Ευρώπης είναι πως δεν αγνοεί τις σκοτεινές της ζώνες, γνωρίζει πολύ καλά τις ασθένειές της, την ευθραυστότητα των φραγμών που τη χωρίζουν από την ίδια της βδελυγμία. Αυτή η διαύγεια σπρωγμένη στα άκρα, της απαγορεύει να κηρύξει μια σταυροφορία του Καλού εναντίον του Κακού και τη ωθεί να την υποκαταστήσει μάλλον με τη μάχη του προτιμητέου εναντίον του απεχθούς, σύμφωνα με την έκφραση του Ραιϋμόν Αρόν. Κανείς Ευρωπαίος ηγέτης δεν θα μπορούσε να πει σαν τον πρόεδρο Τζωρτζ Γ. Μπους την επομένη των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001: «Είμαι κατάπληκτος. Κατάπληκτος που υπάρχει τόση ακατανοησία γι΄ αυτό που είναι η πατρίδα μας. (…) Επειδή ξέρω πόσο καλοί είμαστε[²]». Εμείς οι άλλοι, τα παιδιά του Παλαιού Κόσμου, γνωρίζουμε τουλάχιστον ένα πράγμα: πως δεν είμαστε καλοί (αλλά βελτιώσιμοι). Η Ευρώπη είναι η κριτική σκέψη εν ενεργεία: από την εποχή της Αναγέννησης συγκροτείται μέσα στο εσωτερικό της αμφιβολίας που την αρνείται, και κοιτάζει τον εαυτό της με βλέμμα αμείλικτου κριτή. Η δυτική λογική είναι αυτή η μοναδική περιπέτεια του στοχασμού που δεν αφήνει όρθιο κανένα είδωλο, μάχεται αδιάκοπα τις παραδόσεις και την αυθεντία. Με το που γεννιέται, η Ευρώπη εξεγείρεται ενάντια στον εαυτό της και τοποθετεί τον εχθρό μες στην καρδιά της, υποβάλλεται σε μια συνεχή αυτοεξέταση. Το γεγονός πω η επίκριση του συστήματος απορρέει σε τέτοιο σημεία από το ίδιο το σύστημα, πως ολόκληρη η αποικιακή ιστορία, για παράδειγμα, αμφισβητήθηκε εξαρχής από τα διάφορα ρεύματα της αντιαποικιοκρατίας, οφείλεται στο ότι, στα μέρη μας, πέρα από μια αρχή επέκτασης, υπάρχει κι ένας χώρος πλουραλισμού, σχετικότητας, δοξασιών και πίστεων. Στους ανταγωνισμούς των εθνών, πάνω σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή, προστέθηκε το θεμελιώδες στοιχείο του χωρισμού του καθενός τους με τον εαυτό του. Δεν χρειάζεται να τονίσουμε πως η Ευρώπη δεν είναι ανώτερη παρά στο μέτρο που αμφιβάλλει για την ανωτερότητά της. Τουλάχιστον, απ’ αυτή την άποψη, είναι διαφορετική από τους άλλους πολιτισμούς που, μέχρι τώρα, δεν έχουν επιδοθεί σε αυτή τη συστηματική αμφισβήτηση των ιδίων τους των βεβαιοτήτων. Κατά το παράδειγμα του Παλαιού Κόσμου, κανένας λαός δεν μπορεί να ξεφύγει από το καθήκον να συλλογιστεί ενάντια στον εαυτό του.»
____________
[¹] Georges Bensoussan, Europe, une passion genocidaire: essai d’ histoire Culturelle, Mille et une nuits, 2006.
[²] Συνέντευξη τύπου του προέδρου Τζωρτζ Γ. Μπους, 11 Οκτωβρίου 2001.
*
[Πασκάλ Μπρυκνέρ, Η τυραννία της μεταμέλειας: Δοκίμιο πάνω στον δυτικό πολιτισμό. Μετφρ.: Λόισκα Αβαγιανού, εκδόσεις Αστάρτη 2007
❂
[ο Δυτικός πολιτισμός κατά Pascal Bruckner [I]·
01/02/2022 § 2 Σχόλια
«Τίποτα δεν είναι πιο επίβουλο από την ιδέα ενός συλλογικού σφάλματος που θα περνάει από γενιά σε γενιά κηλιδώνοντας για πάντα ένα λαό ή μία κοινότητα. Η ψυχική συντριβή δεν συνιστά μια πολιτική, Έτσι καθώς δεν υπάρχει κληρονομική μετάδοση της κατάστασης του θύματος, δεν υπάρχει κληρονομικότητα της κατάστασης του δήμιου: μιας και νδεν υπάρχει ενοχή λόγω συγγένειας, το «καθήκον της μνήμης» δεν συνεπάγεται την αυτόματη αγνότητα ή διαφθορά των εγγονών ή δισέγγονων. Η ιστορία δεν χωρίζεται ανάμεσα σε αμαρτωλά έθνη και αγγελικές ηπείρους, καταραμένες φυλές και άμεμπτους λαούς, αλλά ανάμεσα σε δημοκρατίες που αναγνωρίζουν τις φαυλότητές τους και δικτατορίες που τις κρύβουν φορώντας τα χρυσά κουρέλια του μάρτυρα. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε το προφανές πως οι Αφρικανοί, όπως και οι Ασιάτες ή οι Γάλλοι, είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για την πρόοδό τους· και για την καθυστέρηση τους δεν έχουν να ψέξουν παρά τον ίδιο τον εαυτό τους, όσο μεγάλη κι αν είναι η σκληρότητα του διεθνούς συστήματος (κι έστω αν σε ορισμένες περιπτώσεις η λεηλασία του πλούτου τους από τις ξένες επιχειρήσεις συνεχίζεται με τη συνενοχή των τοπικών αρχών, έστω κι αν πρέπει να αγωνιστούν για την παραγραφή του χρέους τους). Οι πρώην αποικιοκρατούμενοι, με τον αγώνα τους, έγιναν κύριοι του πεπρωμένου τους· συνεπως είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και δεν μπορούν αιωνίως να φορτώνουν τα πάντα στις παλιές μητρόπολεις, να αποδίδουν τα σφάλματά τους σε μια «αποικιοκρατία δίχως αποικιοκράτες» (Μαρκ Φερρό), κάτι που θυμίζει αυτομάτως το περίφημο μαχαίρι δίχως λάμα από το οποίο λείπει η λαβή (Λίχτενμπεργκ). Δεν υπάρχουν αθώα Κράτη: να τι μάθαμε κατά τη διάρκεια του δεύτερου μέρους του περασμένου αιώνα, δεν υπάρχει Κράτος που να μην θεμελιώθηκε πάνω στο έγκλημα και τον εξαναγκασμό, συμπεριλαμβανομένων κι εκείνων που μόλις έκαναν την εμφάνισή τους στη σκηνή της ιστορίας. Αλλά υπάρχουν Κράτη ικανά να αναγνωρίζουν και να κοιτάζουν καταπρόσωπο τη βαρβαρότητά τους και άλλα που, μες στην αλλοτινή τους καταπίεση, αναζητούν δικαιολογίες για τη σημερινή κακότητάς τους.»
*
[Πασκάλ Μπρυκνέρ, Η τυραννία της μεταμέλειας: Δοκίμιο πάνω στον δυτικό πολιτισμό. Μετφρ.: Λόισκα Αβαγιανού, εκδόσεις Αστάρτη 2007
❂
[Pascal Bruckner, «Το Ισλάμ δεν είναι μόνο πρόβλημα, είναι ταυτόχρονα και σύμπτωμα»
17/12/2020 § Σχολιάστε
✿
Όταν η Ιστορία προειδοποιεί
«Όπου αυξάνει ο κίνδυνος, αυξάνει και η δύναμη αυτού που σώζει»
Χέλντερλιν
©Athens Review of Books, 16/12/2020, Τεύχος 123 – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
Στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, στη Νέα Υόρκη, στη Μαδρίτη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Βοστόνη, στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, ο δυτικός κόσμος βγήκε «από τη χρυσή εποχή της ασφάλειας» (Στέφαν Τσβάιχ). Η συμμαχία που είχαν υποσχεθεί μετά το 1989 οι νεόκοποι προφήτες, ανάμεσα στη δικαιοσύνη, την αγορά και τη δημοκρατία, κλονίστηκε μαζί με τους Δίδυμους Πύργους. H ιστορία δεν άρεσε πια στην Ευρώπη· πίστευε πως είχε αφήσει πίσω της τον εφιάλτη, για πρώτη φορά το 1945, για δεύτερη φορά μετά τη πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Έχοντας μια νοσηρή αλλεργία στην αντιπαράθεση, προστάτευε τον εαυτό της από το δηλητήριο με προδιαγραφές, κανόνες, διαδικασίες, περιχαρής που δεν την άγγιζαν οι καταιγίδες. Για τους λαούς της, τους αποστειρωμένους, τους ναρκωμένους μέσα στο διπλό κουκούλι του καταναλωτισμού και της ειρήνης, οι επιθέσεις σήμαναν την επιστροφή του μοιραίου που σε κατακεραυνώνει και σε υποχρεώνει να ακολουθήσεις την πορεία του ή να αφανιστείς μέσα στη φρίκη. Ο τρόμος μας μάς εγκαθιστά μέσα στον κόσμο της προειδοποίησης: της επιλογής μεταξύ ζωής και θανάτου. Η σύντομη ανάπαυλα που εγκαινίασε στις 9 Νοεμβρίου 1989 η πτώση του Τείχους του Βερολίνου έληξε στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 με την κατάρρευση των πύργων του World Trade Center. Η ειρήνη ήταν μόνο μια παρένθεση, η ευμάρεια δεν καταλάγιασε τα θρησκευτικά πάθη, οι πόλεμοι ξανάρχισαν, ακόμα πιο φονικοί αφ’ ης στιγμής δεν κάνουν διάκριση μεταξύ στρατιωτών και αμάχων.
Το Ισλάμ δεν είναι μόνο πρόβλημα, είναι ταυτόχρονα και σύμπτωμα. Όταν οι γενειοφόροι εκφράζουν την απέχθειά τους για τη Δύση, δεν χρειάζεται να ψάξουν μακριά για επιχειρήματα, αρκεί να σκαλίσουν την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και φιλοσοφία των τελευταίων δύο αιώνων. Τους προσφέρουμε τα όπλα με τα οποία μας επιτίθενται. Η δίκη της Ευρώπης συνεχίζεται, με ταχείς ρυθμούς, από την ίδια την Ευρώπη. Υπερήφανη που αποδέχεται την ενοχή της επιδεικτικά, διεκδικεί το οικουμενικό και αποστολικό μονοπώλιο της βαρβαρότητας. Ο Παλαιός Κόσμος νίκησε όλα τα τέρατά του, τη δουλεία, την αποικιοκρατία, το φασισμό, τον σταλινισμό, εκτός από ένα: την αηδία για τον εαυτό του. Η βαριά συνείδηση δεν είναι τύψεις για κάποιο συγκεκριμένο έγκλημα. Έχει γίνει για πολλούς ταυτότητα, η δευτερεύουσα κατοικία των τεθλιμμένων, ένα βολικό καταφύγιο για να αποσυρθούν από την εποχή τους. Το καταραμένο αποφόρι του εγκληματία είναι μια βολική δικαιολογία για την παραίτηση. Ποιον αντιμαχόμαστε; Καταρχάς, τον εαυτό μας, τους ενδοιασμούς και τις αμφιβολίες που μας κατασπαράζουν. Πρέπει να φοβόμαστε λιγότερο το μένος των τρελών του Θεού από τη σφοδρότητα του μίσους μας για τον εαυτό μας, που προστάζει την υποταγή μας. Προφανώς, μια ήπειρος που δεν αγαπά τον εαυτό της δεν μπορεί αν αγαπηθεί από τους άλλους και προετοιμάζει ηθικά τον αφανισμό της. Μπορεί να αποικηθεί διότι έχει καταστεί νοερά αποικίσιμη.
Κι όμως, μέσα στην αγριότητά του, ο εχθρός μάς προσφέρει υπηρεσίες. Αν από τη μια μας τρομοκρατεί, από την άλλη οξύνει την αντίληψη της αντιπαλότητας, αφυπνίζει τo πνεύμα αντίστασής μας. Άθελά του, μας ξανάδωσε τη σημαία μας και τον πατριωτισμό μας. Ξανάδωσε στα παλιά ευρωπαϊκά έθνη πάθος και υπόσταση. Ξανάκανε τους στρατιώτες και τους αστυνομικούς θετικούς ήρωες στην υπηρεσία της κοινότητας. Πρωτίστως, μας ωθεί να διακρίνουμε τι ανήκει στον χώρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων και τι αφορά την αντιπαράθεση των ιδεών. Αυτό τον πόλεμο δεν θα τον κερδίσουμε μόνο με κατασκόπους, τανκς και αεροπλάνα – με κίνδυνο να αναπαραγάγουμε την αδυναμία της αμερικανικής υπερδύναμης που συσσωρεύει την μία ήττα μετά την άλλη εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Θα τον κερδίσουμε καταρχάς σε πολιτισμικό επίπεδο, εφόσον πειστούμε και πείσουμε και τον υπόλοιπο κόσμο για τις εξέχουσες αρετές του πολιτισμού και των ηθών μας. Όπως τον καιρό του φασισμού και του κομμουνισμού, το πεδίο της μάχης μεταφέρεται στη σκέψη, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μαζικής επικοινωνίας, στην επιχειρηματολογία και κυρίως στην προσεκτική χρήση της έννοιας των λέξεων. Καμιά ιδέα δεν σκοτώνεται με σφαίρες. Ας μην ονειρευόμαστε μια πρόωρη συμφιλίωση. Πρέπει πρώτα να σπάσουμε το απόστημα, να νικήσουμε τον αντίπαλο πριν του δώσουμε το χέρι. Αυτή η αφύπνιση της θρησκευτικότητας, στη σκοταδιστική της μορφή, μας υποχρεώνει να επανεξετάσουμε όσα θεωρούσαμε δεδομένα: την κοσμικότητα του κράτους, την ισότητα ανδρών και γυναικών, το δημοκρατικό πολίτευμα, την ελευθερία του λόγου, την ανεκτικότητα στις ερωτικές επιλογές, την σημασία της θρησκευτικής πίστης και της ασέβειας. Υποχρεώνει τη νεωτερικότητα σε απολογισμό. Πρέπει να αναλογιστούμε ξανά ό,τι έμοιαζε αυτονόητο απέναντι στα επιχειρήματα των πιστών, των θεολόγων, αποφασισμένων να μην κάνουν καμιά υποχώρηση στις επιτρεπτικές κοινωνίες μας. Κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία να βελτιωθούμε. Δεν θα βγούμε αλώβητοι από αυτή θύελλα· είτε θα συντριβούμε είτε θα γίνουμε πιο δυνατοί, με εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στις δυνατότητές μας να δράσουμε.
Ακόμα κι αν δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι ο τζιχαντιστικός μηδενισμός θα ηττηθεί αυτό τον αιώνα –πόσα εκατομμύρια θάνατοι θα είναι όμως το τίμημα;– ας δεχτούμε ότι ένας εχθρός γεννήθηκε και μας βοηθά να ξαναγίνουμε προσεκτικοί και περήφανοι για όσα μας κάνουν αυτό που είμαστε. Εδώ ταιριάζει το ρητό του Θουκυδίδη: «Οὐ γὰρ τοσοῦτον ἡμᾶς βλάπτει ἡ ἔχθρα ὑμῶν ὅσον ἡ φιλία». Αντιφατική η διάθεση που μας γεννά ο αντίπαλος. Θέλουμε να τον νικήσουμε, αλλά και να διατηρήσουμε την ενέργεια που μας εμφυσά. Δεν επιλέγουμε την εποχή μας, δεν επιλέγουμε να είμαστε ή να μην είμαστε αυτής της εποχής. Διεισδύει στις ζωές μας, εν αγνοία μας, μας διατάσσει να ανταποκριθούμε ή να αφανιστούμε. Ζούμε μια τρομερή εποχή. Όσο απαίσια κι αν είναι όμως, είναι συναρπαστική. Είναι αδύνατο να αποφύγουμε την πρόκληση του νέου αιώνα: να κατατροπώσουμε τον φανατισμό της Ημισελήνου στο πλευρό των πεφωτισμένων ή μετριοπαθών μουσουλμάνων που είναι πρωτίστως τα θύματά της. Προκειμένου να ανταποκριθούμε σ’ αυτό το τεράστιο καθήκον, κανείς δεν περισσεύει.
— Μετάφραση: Αθηνά Πεντίδη
Το παραπάνω κείμενο είναι ο Επίλογος στο βιβλίο του Πασκάλ Μπρυκνέρ Ένας κατά φαντασίαν ρατσισμός. Ισλαμοφοβία και ενοχή (Un racisme imaginaire. Islamophobie et culpabilité, Grasset, 2017), σσ. 247-250.
αγριμολογος 