[Η ελληνική σύλληψη του κόσμου ·
24/03/2023 § Σχολιάστε
Απόσπασμα από την ιστορική διάλεξη του Κορνήλιου Καστοριάδη στο Λεωνίδιο Αρκαδίας το καλοκαίρι του 1984.
«Η θέσμιση της κοινωνίας είναι κάθε φορά θέσμιση ενός μάγματος κοινωνικών φαντασιακών σημασιών, που μπορούμε και πρέπει να καλέσουμε κόσμο φαντασιακών σημασιών. Είμαι υποχρεωμένος, δυστυχώς, εδώ, να περιοριστώ σε κάποιες κεντρικές ιδέες, βιαστικά διατυπωμένες:
Α. Η ερμηνεία που είχε παλιότερα επικρατήσει και διαδοθεί για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και άνθρωπο, σαν κόσμο και άνθρωπο αρμονίας και μέτρου, είναι παιδαριωδώς αφελής, ειδυλλιακή προβολή δυτικών σχημάτων και νοσταλγιών του 18ου και 19ου αιώνα. Η αρμονία και το μέτρο για τούς αρχαίους Έλληνες δεν είναι δεδομένα, αλλά προβλήματα και σκοπός που η πραγματοποίηση τους είναι πάντα αβέβαιη και επισφαλής σε ότι άφορα την ανθρώπινη ζωή.
Β. Κεντρική για την αρχαία ελληνική σύλληψη είναι η ιδέα του Χάους. Για τον Ησίοδο {Θεογονία, στίχος 116), το σύνολο των όντων (θεοί και άνθρωποι, «πράγματα», «φαινόμενα» και «δυνάμεις») γεννιέται από το χάος, δηλαδή από το τίποτα, το κενό, το μηδέν (χαίνω): ἤτοι μὲν πρώτιστα Χάος γένετ’. Αυτό το Χάος δεν έχει σχέση με την πολύ μεταγενέστερη έννοια του χάους ως συμφυρμού, κυκεώνα, γενικευμένης α-ταξίας. Εντούτοις όμως, στην ίδια την Θεογονία υπάρχει ένα έσχατο μέρος ή βάθος, μια ανάποδη του κόσμου, που είναι Χάος με την μεταγενέστερη έννοια: ο ποιητής του δίνει, συμβατικά και συμβολικά, το όνομα Τάρταρος (στίχοι 717─720, 722─723, 724─730, 731─735). Οι «ρίζες» του κόσμου «της γης και της στείρας θάλασσας»- βγαίνουν απ’ αυτό το τεράστιο κιούπι, που το στόμα του το ζώνει «τριπλή νύχτα». Οι «ρίζες» του κόσμου -κόσμος = τάξη-, η «άλλη του όψη» είναι αυτός ο τερατώδης χώρος. Σε τούτη μόνο την όψη (όπου ζούμε και εμείς) βασιλεύει -προς το παρόν- ο Ζευς, και την κάνει να είναι κατά κάποιο τρόπο κόσμος.
Γ. Ο κόσμος δεν είναι καμωμένος για τους ανθρώπους ούτε ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Γενικότερα, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική αντίληψη για την ζωή, δεν υπάρχει καμία υπερβατική εξωκοσμική δύναμη που να ενδιαφέρεται για τούς ανθρώπους, ακόμα λιγότερο, να τούς «αγαπάει». Οι θεοί επεμβαίνουν μόνο αν κάποιος τούς ζημιώσει ή ασεβήσει εις βάρος τους κλπ. Έξαλλου, και οι ίδιοι οι θεοί δεν είναι παντοδύναμοι, υπόκεινται σε μια απρόσωπη Μοίρα, η οποία έφερε πρώτα τον Ουρανό, έπειτα τον Κρόνο κι έπειτα τον Δία. Ο Προμηθέας, στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου, μηνύει στον Δία μέσω του αγγελιαφόρου του Ερμή ότι: νέον νέοι κρατεῖτε καὶ δοκεῖτε δὴ ναίειν ἀπενθῆ πέργαμ᾽· οὐκ ἐκ τῶνδ᾽ ἐγὼ δισσοὺς τυράννους ἐκπεσόντας ᾐσθόμην; τρίτον δὲ τὸν νῦν κοιρανοῦντ᾽ ἐπόψομαι αἴσχιστα καὶ τάχιστα. Νέοι, νέαν εξουσία κατέχετε και νομίζετε πως κατοικείτε απροσπέλαστα απ’ τον πόνο παλάτια• μήπως δεν είδα μέχρι τώρα την καθαίρεση δύο τυράννων; Έτσι και τον τρίτο, τον σημερινό αφέντη θα δω να πέφτει πολύ άσχημα και πολύ σύντομα] Προμηθεύς Δεσμώτης, στίχ. 955─959.
Τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα -κι αυτή είναι η εποχή που με ενδιαφέρει: 8ος-5ος αιώνας- για την αρχαία ελληνική αντίληψη, η μετά θάνατον ζωή ή δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει, είναι πολύ χειρότερη απ’ την επίγεια ζωή. Αυτό λέγεται σαφώς στην Οδύσσεια, στη Νέκυια (λ, 488), όταν ο Οδυσσέας συναντα τη σκιά του νεκρού Αχιλλέα στον Άδη, η οποία και τού λέει: μὴ δή μοι θάνατόν γε παραύδα, φαίδιμ’ Ὀδυσσεῦ. βουλοίμην κ’ ἐπάρουρος ἐών θητευέμεν ἄλλῳ, ἀνδρὶ παρ’ ἀκλήρῳ, ᾧ μὴ βίοτος πολὺς εἴη, ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν. [Το θάνατο μη μου παινεύεις λαμπρέ Οδυσσέα. Καλύτερα την γη να δουλεύω υποτακτικός κάποιου φτωχού χωριάτη με λίγο βιός, παρά να βασιλεύω σ’ όλους αυτούς τούς σβησμένους νεκρούς] Οδύσσεια λ488─491.
Αυτός είναι, λοιπόν, ο νόμος της υπάρξεως του είναι: νόμος γενέσεως και φθοράς, επιστροφής στο χάος, αν μπορώ να πω, και αναδημιουργίας του κόσμου από το χάος. Η ιδέα ενός ιστορικού νόμου, εγγυητή μιας ιδανικής κοινωνίας, είναι ιδέα άγνωστη στους Έλληνες, όπως άγνωστος είναι ο μεσσιανισμός ή η δυνατότητα εξωκοσμικής φυγής. Η θεώρηση αυτή εμπνέει μια στάση, σύμφωνα με την οποία ότι είναι να γίνει θα γίνει εδώ. Ό,τι δεν γίνεται εδώ, δεν γίνεται για μας, δεν μας άφορα, γίνεται άλλου, μεταξύ θεών, ή γίνεται στις ρίζες τού χάους.
Το σημαντικό για μας γίνεται εδώ, εξαρτάται από μας κι εμείς θα το κάνουμε. Δεν θα το κάνει ούτε ο θεός, ούτε η ιστορική αναγκαιότητα, ούτε καμία πολιτική διεύθυνση, κάτοχος της επιστημονικής σοφίας επί των πολιτικών πραγμάτων, θα το κάνουμε εμείς οι άνθρωποι ─αν γίνεται, κι αν μας αφήσει η Μοίρα─ ή δεν μπορεί να γίνει. Και αυτό εν γνώσει μας ότι υποκείμεθα στον ίδιο νόμο που διέπει και τον υπόλοιπο κόσμο, νόμο γενέσεως και φθοράς.
Το χάος το έχουμε και μέσα μας με την μορφή της ύβρεως, δηλ. της άγνοιας ή αδυναμίας αναγνωρίσεως των ορίων των πράξεων μας διότι, βεβαίως, αν τα όρια ήσαν σαφή και αναγνωρίσιμα εκ των προτέρων, δεν θα υπήρχε ύβρις, θα υπήρχε απλώς παράβαση ή αμάρτημα, έννοιες χωρίς κανένα βάθος. Αυτό είναι έξαλλου κι ένα απ’ τα μαθήματα της τραγωδίας, η οποία συνδέεται άμεσα με την φιλοσοφία και την γονιμοποιεί. Σαν πολιτικός θεσμός η τραγωδία είναι θεσμός αυτοπεριορισμού. Υπενθυμίζει διαρκώς στους Αθηναίους πολίτες ότι υπάρχουν όρια άγνωστα εκ των προτέρων στο δρών υποκείμενο, το όποιο ενεργεί υπεύθυνα αναλαμβάνοντας τους κινδύνους των πράξεων του. Κανείς δεν μπορεί να του τα υποδείξει εκ των προτέρων. Μόνο του πρέπει να τα καταλάβει η να τα διαισθανθεί.
Αυτές τις ιδέες τις ονομάζω κεντρικές φαντασιακές σημασίες. Αποτελούν τρόπο σημασιοδότησης της πραγματικότητας, της ανθρώπινης ζωής και του κόσμου. Τις συναντάμε από την καταβολή, από την αρχική σύσταση τού ελληνικού κόσμου, από τον Όμηρο ήδη και από την μυθολογία. Η σημασία της διαδοχής Ουρανού, Κρόνου, Διός, όπως περιγράφεται από τον μύθο, εκφράζει την ίδια αυτή φιλοσοφική αντίληψη που προσπάθησα να διατυπώσω περιληπτικά. Γι’ αυτό και θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχουν πολλές και ωραίες μυθολογίες, μια όμως είναι αληθινή: η αρχαία ελληνική. Αληθινή με την έννοια ότι όλοι οι μύθοι της έχουν ένα σημασιακό υπόβαθρο, μέσα στο οποίο κατοπτρίζεται η ίδια μας η ζωή και κάθε ανθρώπινη ζωή.
Ο ελληνικός κόσμος κτίζεται πάνω στην επίγνωση ότι δεν υπάρχει φυγή από τον κόσμο κι από τον θάνατο, ότι ο άνθρωπος είναι θνητός. Στο σημείο αυτό θα τολμήσω να διορθώσω ένα μεγάλο Έλληνα ποιητή, τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Στο ποίημα του «Εις την οδόν των Φιλελλήνων», ο Εμπειρίκος τελειώνει με την ευχή: «να γίνη […] πανανθρώπινη, η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». Εγώ θα έλεγα: έκαμαν οίστρο της ζωής την γνώση του θανάτου.
Ο φόβος του θανάτου διακατείχε παντού και πάντοτε όλους τούς θνητούς. Ίσως αυτός μάς εμποδίζει κι εμάς σήμερα, όπως εμπόδισε πολλές φορές στο παρελθόν τούς ανθρώπους, να έχουμε τον απαιτούμενο οίστρο για την ζωή μας, να έχουμε δηλαδή την επίγνωση ότι είμαστε πραγματικά θνητοί, και ότι έχουμε να κάνουμε, αν γίνεται, θα γίνει εδώ, από μάς, και εδώ θα το κάνουμε, εμείς.
______________
Απόσπασμα από το «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα» (διάλεξη στο Λεωνίδιο Αρκαδίας το καλοκαίρι του 1984), εκδ. Ύψιλον, 1999. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922-Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος, επαγγελματίας ψυχαναλυτής από το 1973 και διευθυντής σπουδών στην Ανώτατη Σχολή για τις Κοινωνικές Επιστήμες. Συγγραφέας του έργου Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, διευθυντής σπουδών στη Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979, και φιλόσοφος της αυτονομίας, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ού αιώνα.
[Πηγή: www.doctv.gr]
◉
[ευθύνες των άλλων ·
22/03/2023 § Σχολιάστε
©Adip Dutta, Site for Excavation(3)-Bronze / Courtesy Gallery Experimenter, Kolkata India
[«[…]Διαβάζουμε και τραβάμε τα μαλλιά μας για τις ευθύνες των άλλων για την τραγωδία στα Τέμπη (του σταθμάρχη που ήταν εκεί, των άλλων που τον διόρισαν με βύσμα, του σταθμάρχη που έφυγε για να πάρει σουβλάκια, του άλλου που πήρε μαϊμού αναρρωτική, του γιατρού που του την έδωσε, της μαφίας που κλέβει τα καλώδια, της αστυνομίας που δεν την εξαρθρώνει, των συνδικαλιστών που αντιδρούν σε κάθε ψηφιοποίηση και εκσυγχρονισμό, των επιχειρήσεων που καταγγέλουν συμβάσεις και δεν γίνονται τα έργα, των αρμόδιων υπουργών και πρωθυπουργών που δεν λύνουν τίποτε από όλα αυτά) η μοναδική δίκη μας ευθύνη όμως αυτή είναι: να εξασφαλίσουμε ότι όλος αυτός ο θυμός θα μετατραπεί, όντως, σε μιαν ενάρετη δύναμη αλλαγής. Δεν μπορούμε να παραμένουμε θυμωμένοι για όλες τις τραγωδίες στο διηνεκές, προφανώς (η ανθρώπινη φύση μας δεν μας το επιτρέπει -αλλιώς θα καταρρέαμε από το βάρος), αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε -πρέπει να προσπαθήσουμε- λίγο παραπάνω για να μην ξεφουσκώσει κι αυτή εδώ η οργή, χωρίς να αλλάξει τίποτε. Μόνο αυτό έχουμε να κάνουμε. Να μην ξεχάσουμε πάλι.[…]»
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο »»»
◉
[στρόβιλος ·
21/03/2023 Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο [στρόβιλος ·
Φύλλο 31
Όπως ο σκύλος που γυρίζει επιδιώκοντας να δαγκώσει την ουρά του, επιμένει για λίγο αργά κι υπομονετικά έως ότου τον τυλίξει, τον συνεπάρει το συναίσθημα του πείσματος για το άπιαστο της επιδίωξης, επιταχύνει· ξάφνου σταματά· μια παγωμένη φιγούρα, και ξανά πάλι το γνωστό δαιμονικό στροβίλισμα που όσο περνά ο χρόνος· ο στρόβιλος εντείνεται, πιο γρήγορα, πιο αστραπιαία, ο όγκος του σκυλιού παύει να ξεχωρίζει, το γυμνό μάτι διακρίνει πλέον μιαν ελλειπτική σβούρα όμοια με το ηλιακό μας σύστημα κοιτώντας το από το διάστημα, από ένα άλλο γειτονικό, παρόμοιο σύστημα σε quick motion. Στο κέντρο διαφαίνεται το ασυγκίνητο, αμερόληπτο, ουδέτερο φωτεινό του ήλιου, δεν υπαινίσσεται τίποτα, μόνο Είναι. Υπάρχει δίχως κάποιον παρακμασμένο διαβρωτικό πεσιμισμό, δεν επιθυμεί να προσαρτήσει κάτι, μόνο Είναι. Στέκει. Είναι για να αισθανθούμε εκείνη τη βαθιά, ζωντανή ενότητα, να μην χαθούμε στο παιχνίδι των ερμηνειών, το Είναι δεν χωρά στο προκρούστειο κρεβάτι, μόνο στέκει αυτούσιο, πλήρες και ταυτόχρονα ατελές όπως η φύση, η πάντα ασύμβατη με την τελειότητα φύση. Ο σκύλος, το έδαφος, ένα αμμώδες περιβόλι πάνω στο οποίο στροβιλίζεται, διαταράσσει τους λιλιπούτειους κρατήρες ενός μυρμηγκολέοντα, κρυμμένος στον πυθμένα τους (θα έπρεπε να) καιροφυλακτεί για τη λεία του, τώρα διερωτάται ως προς την απρόσμενη συμπεριφορά του σκύλου. Όταν ο Κάφκα προσπαθεί με τη γνωστή του διορατικότητα να διεισδύσει στη συνείδηση αυτού του ζώου στο «Αναζητήσεις ενός σκύλου»* θέτοντας ερωτήματα για τον βουβό παραλογισμό της ύπαρξης, αγνόησε την ύπαρξη του εδάφους κάτω από τα πόδια του σκύλου, ακόμη κι όταν επιχειρεί (ομολογώ με επιτυχία) να αισθανθεί το σημείο προσέγγισης στο ανθρώπινο, τη στιγμή της αφύπνισης, στο πρώτο
ξύπνημα.
__________
[*]«Investigations of a Dog» –διήγημα του Φραντς Κάφκα (Forschungen eines Hundes) γραμμένο το 1922. Εκδόθηκε το 1931, επτά χρόνια μετά το θάνατό του.
[α’ δημοσίεση 15/05/2010
◉
.
.
.
[Υπάρχει και η Ελλάδα των επιστημονικών επιτευγμάτων του «Δημόκριτου»…
10/03/2023 § Σχολιάστε
Από αριστερά: Μηνάς Παπαδόπουλος, Μαρία Πελεκάνου, Βαρβάρα Μαυροειδή, Ιωάννης Πιρμεττής, Αντώνης Σεγκάνης, Μαρίνα Σαγνού ―via Kathimerini.gr
Αλτσχάιμερ: Η ελπίδα που έρχεται από τον «Δημόκριτο»
Την ελπίδα ότι στο μέλλον θα υπάρχουν θεραπευτικά μέσα για την ορθότερη αντιμετώπιση των ασθενειών του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και οι κακοήθεις όγκοι στον εγκέφαλο, στέλνει ομάδα επιστημόνων του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». «Στόχος μας ανέκαθεν ήταν η δημιουργία νέων διαγνωστικών φαρμάκων του τεχνητίου για διάγνωση σοβαρών ασθενειών», αναφέρει στην «Κ» η δρ Μαρία Πελεκάνου, ερευνήτρια στον Δημόκριτο από το 1993. Επειτα από ερευνητικές προσπάθειες διάρκειας άνω των δεκαπέντε ετών, οι ερευνητές του Ινστιτούτου Βιοεπιστημών και Εφαρμογών, Μ. Πελεκάνου, Μ. Σαγνού και Β. Μαυροειδή, και του Ινστιτούτου Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ενέργειας και Ασφάλειας, Μ. Παπαδόπουλος, Ι. Πιρμεττής, και Α. Σεγκάνης, κατέληξαν σε σειρά ενθαρρυντικών αποτελεσμάτων.
Οσον αφορά τη νόσο Αλτσχάιμερ, τη νευροεκφυλιστική ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος, για την οποία έως σήμερα δεν έχει βρεθεί θεραπεία ούτε έχουν δοθεί επαρκείς απαντήσεις για τις γενεσιουργούς αιτίες της, οι Ελληνες ερευνητές έθεσαν διττό στόχο: αφενός να καταφέρει η νέα ένωση να εισέλθει στον εγκέφαλο, ώστε να προσφέρει μια ακριβή και έγκαιρη απεικόνιση της βλάβης, αφετέρου να συμβάλει με κάποιον τρόπο στη θεραπεία. Η χημική ένωση, την οποία δημιούργησε η ομάδα και χρησιμοποίησε σε εργαστηριακές δοκιμές σε πειραματόζωα, έδειξε ότι επιτυγχάνει τη διέλευση του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, του φυσικού «εμποδίου» που δυσχεραίνει την είσοδο φαρμάκων στον εγκέφαλο. «Το πρώτο καλό νέο είναι ότι η νέα ένωση διαπερνά, σε ποσοστό 8%, τον εν λόγω φραγμό και φθάνει στις αμυλοειδείς πλάκες που χαρακτηρίζουν τη νόσο Αλτσχάιμερ», λέει ο δρ Παπαδόπουλος, «έτσι μπορούμε να έχουμε μια ρεαλιστική απεικόνιση του προβλήματος».
Ωστόσο, οι νέες χημικές ενώσεις έδειξαν ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες και για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ. «Σε πειράματα με ποντίκια-μοντέλα για τη νόσο, βρέθηκε ότι υπάρχει μείωση των αμυλοειδών πλακών αλλά και των επιπέδων του β-αμυλοειδούς πεπτιδίου, που είναι το κύριο συστατικό των αμυλοειδών πλακών», εξηγεί η δρ Πελεκάνου. «Τα αποτελέσματα αυτά είναι εντυπωσιακά και εξαιρετικά σπάνια στο πεδίο της νόσου Αλτσχάιμερ».
Εγκεφαλικοί όγκοι
Η μεγάλη διαπερατότητα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού δημιουργεί προοπτικές για εφαρμογή των νέων χημικών ενώσεων και σε εγκεφαλικούς όγκους. «Οι απεικονιστικές μέθοδοι για τη διάγνωση του καρκίνου είναι πλέον πολύ εξελιγμένες, εξ ου και έχουμε εστιάσει στην αξιοποίηση του φαρμάκου στη θεραπεία». Στο στόχαστρο της ομάδας έχει βρεθεί το γλοιοβλάστωμα, ένας συμπαγής πρωτοπαθής όγκος, ο οποίος αντιμετωπίζεται είτε χειρουργικά είτε με ελάχιστα χημειοθεραπευτικά σκευάσματα, αλλά και μεταστατικοί όγκοι που προκαλούνται, π.χ., από τον καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών. «Διαπιστώσαμε ότι οι ενώσεις σκοτώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τα καρκινικά κύτταρα σε σύγκριση με τη χημειοθεραπεία», λέει στην «Κ» η δρ Πελεκάνου. Συγκεκριμένα, η δράση των νέων ενώσεων είναι 10 έως 50 φορές πιο ισχυρή στο γλοιοβλάστωμα και 20-400 φορές στους μεταστατικούς όγκους. «Παράλληλα, η δική μας μέθοδος επεμβαίνει σημαντικά στον κυτταρικό κύκλο και συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής ελεύθερων ριζών», ιδιότητες ευεργετικές στην καταπολέμηση του καρκίνου.
Κατοχύρωση πατέντας
«Οι δοκιμές μας βρίσκονται σε προκλινικό επίπεδο, τα πρώτα μας αποτελέσματα τα έχουμε δημοσιεύσει από το 2019», επισημαίνει ο δρ Παπαδόπουλος. Tαυτόχρονα, η ομάδα έχει κινήσει τις διαδικασίες για την κατοχύρωση πατέντας. Η αίτηση έχει ήδη εγκριθεί από την Ευρώπη, ενώ βρίσκεται υπό εξέταση στις ΗΠΑ, στην Κίνα και στην Ινδία. «Για να μπορέσουν οι δοκιμές να προχωρήσουν σε κλινικό στάδιο, θα πρέπει να εκδηλώσει ενδιαφέρον κάποιος οργανισμός που διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές και να βρεθεί η σχετική χρηματοδότηση», καταλήγει η δρ Πελεκάνου, «ελπίζουμε να το επιτύχουμε». Η δρ Πελεκάνου ελπίζει ότι τα αποτελέσματα των ερευνών τους θα οδηγήσουν στη δημιουργία νέων φαρμάκων για το κεντρικό νευρικό σύστημα. [kathimerini.gr]
αγριμολογος 