αγριμολογος

Stefan Zweig (1881-1942)

✾

Για έναν ολόκληρο αιώνα, μέχρι σχεδόν τα κράσπεδα της εποχής μας, η ιδέα της ελευθερίας κυριαρχεί με τρόπο αδιαμφισβήτητο στην Ευρώπη. Στα θεμέλια κάθε κράτους τα ατομικά δικαιώματα αποτελούν τον ακλόνητο ακρογωνιαίο λίθο του Συντάγματος, κι εμείς πιστέψαμε ότι οι καιροί των πνευματικών δεσποτειών, των εξαναγκαστικών ιδεολογιών, των υπαγορευμένων πεποιθήσεων και της λογοκρισίας των απόψεων είχαν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Επίσης ότι το αίτημα του ατόμου για πνευματική ανεξαρτησία είχε εμπεδωθεί οριστικά, ακριβώς όπως το δικαίωμα στο χοϊκό κορμί του. Η Ιστορία όμως αποτελεί μια συνεχή παλινδρόμηση, ένα αέναο ανεβοκατέβασμα. Ποτέ ένα δικαίωμα, ποτέ μια ελευθερία δεν έχει κατακτηθεί τελειωτικά ενάντια στη βία της εξουσίας, που απλώς αλλάζει αδιάκοπα μορφή. Πάντα θα απειλείται κάθε βήμα προόδου, κάθε κατάκτηση της ανθρωπότητας, πάντα το αυτονόητο θα τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ακριβώς όταν αρχίζουμε να θεωρούμε την ελευθερία καθημερινή πρακτική και όχι πλέον ιερότατο απόκτημα, αναδύεται από το σκοτάδι του ανθρώπινου υποσυνείδητου, από τον κόσμο των τυφλών ορμών η παράφορη επιθυμία για βιασμό της. Κάθε φορά που η ανθρωπότητα απολαμβάνει ανέμελη για μεγάλο χρονικό διάστημα την ειρήνη, έρχεται μια στιγμή που καταλαμβάνεται από την ολέθρια περιέργεια για τη μέθη της δύναμης και τη φονική διάθεση για πόλεμο. Γιατί, για να συνεχίσει η Ιστορία την πορεία της προς τους ανεξιχνίαστους στόχους της, προκαλεί από καιρού εις καιρόν ακατανόητες για μας οπισθοδρομήσεις, και τότε, όπως στην πλημμύρα γκρεμίζονται ακόμη και τα πιο στέρεα φράγματα και αναχώματα, καταρρέουν τα με τόσο κόπο χτισμένα τείχη του δικαίου. Σε τέτοιες ζοφερές ώρες η ανθρωπότητα μοιάζει να κατρακυλάει στην αιματηρή μανία της ορδής και στην δουλοπρεπή υποταγή του κοπαδιού. Όμως μετά την παλίρροια τα νερά αποτραβιούνται και πάλι. Όλες οι δεσποτείες γερνούν και φθείρονται σε σύντομο χρονικό διάστημα, όλες οι ιδεολογίες και οι πρόσκαιρες νίκες τους τελειώνουν με την εποχή τους. Μόνο η ιδέα της πνευματικής ελευθερίας, η κορωνίδα των ιδεών, μόνο αυτή γνωρίζει την αέναη επιστροφή, καθότι αιώνια σαν το πνεύμα. Όταν της αφαιρείται για κάποιο διάστημα ο λόγος, αποτραβιέται στον εσώτατο χώρο της συνείδησης, απρόσιτη σε κάθε είδους καταπίεση. Πλανώνται λοιπόν οικτρά οι εξουσιαστές όταν πιστεύουν ότι έχουν νικήσει το ελεύθερο πνεύμα, μόνο και μόνο επειδή του έχουν σφραγίσει πρόσκαιρα το στόμα. Γιατί με κάθε καινούργιο άνθρωπο γεννιέται και μια νέα συνείδηση, και πάντα θα υπάρχει η συνείδηση εκείνη που θα ανταποκρίνεται στο πνευματικό της καθήκον και θα αναλαμβάνει τον αγώνα για τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα της ανθρωπότητας και της ανθρωπιάς. Πάντα θα εμφανίζεται ένας Καστελιόν που θα ορθώνει το ανάστημά του στον κάθε Καλβίνο και θα υπερασπίζεται την ανεκτίμητη ανεξαρτησία των πεποιθήσεων ενάντια στη βία της κάθε εξουσίας.

*

[το τελευταίο μέρος του βιβλίο του Στέφαν Τσβάιχ, Καστελιόν κατά Καλβίνου από τις εκδόσεις Athens Review of Books. Μετάφραση: Δημήτρης Δημοκίδης, eπιμέλεια: Χ.Ε. Μαραβέλιας

✾

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.