αγριμολογος

ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

»»»Συνέχεια από το 1ο μέρος »

Πίστευε και ψιλοερεύνα
Χαρακτηριστική περίπτωση για την πρόσφατη πολιτική της Εκκλησίας να αποκτήσει ερείσματα στον επιστημονικό κόσμο είναι η ίδρυση του Συνδέσμου Επιστημόνων Πειραιώς (ΣΕΠ). Το σωματείο αυτό -του οποίου το όνομα δεν υποδηλώνει την εκκλησιαστική του διάσταση- συγκροτήθηκε το Νοέμβριο του 1993 υπό την αιγίδα του μητροπολίτη Πειραιά Καλλίνικου. Η ιδρυτική του συνέλευση πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του μητροπολιτικού ναού και τον στελέχωσαν συνεργάτες του μητροπολίτη. Μεταξύ των πρώτων που ανέλαβαν καθήκοντα ξεχωρίζουμε τον τότε πρωτοσύγκελο της μητρόπολης και σημερινό μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο και τον υπεύθυνο της «επιτροπής κοινωνικών προβλημάτων» κ. Κ. Πετρίδη, διευθυντή του γηροκομείου Πειραιά, του οποίου το όνομα συνδέθηκε με τις πρόσφατες διώξεις στο ίδρυμα.

Ολη η δραστηριότητα του Συνδέσμου ακροβατεί ανάμεσα σε επιστημονικές διαλέξεις, σε πολιτικές δραστηριότητες και συμμετοχή σε εκκλησιαστικές εκδηλώσεις. Ο εμφανής σκοπός είναι να επενδυθούν με «επιστημονικό» μανδύα οι ιδεολογικές τοποθετήσεις της εκκλησίας σε μια σειρά σύγχρονα πολιτικά και θεωρητικά ζητήματα. Μέθοδος που ακολουθείται είναι η όσμωση επιστημονικών ανακοινώσεων με καθαρά λειτουργικές τελετές.

Τον Δεκέμβριο του 1994 ο Σύνδεσμος έγινε μέλος της Ομοσπονδίας Ορθοδόξων Οικογενειακών Οργανώσεων Βαλκανίων και Κύπρου, ώστε να μην υπάρχει πλέον αμφιβολία για τον πραγματικό του χαρακτήρα. Και πιο πρόσφατα (Φεβρουάριο 1997) πραγματοποίησε εκδρομή στο Βόλο για να πραγματοποιήσει «Συνάντηση γνωριμίας και επικοινωνίας με τα μέλη της Ενώσεως Χριστιανών Επιστημόνων Ν. Μαγνησίας». Προφανώς οι δυο πνευματικοί αδελφοί (Καλλίνικος, Χριστόδουλος) έφεραν σε επαφή τα «επιστημονικά» παιδιά τους. Η επίσκεψη ανταποδόθηκε από τους Βολιώτες στους Πειραιώτες τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς.

Ενδεικτική για τη δραστηριότητα του Συνδέσμου είναι η «εκδήλωση τιμής και αγάπης για τον Μητροπολίτη Πειραιώς κ. Καλλίνικο, με την ευκαιρία της εισόδου του στο 20ό έτος ποιμαντορίας στον Πειραιά», τον Φεβρουάριο του 1997. Από τις υπόλοιπες εκδηλώσεις του σωματείου ξεχωρίζουμε την ημερίδα «Η ορθόδοξη οικογένεια ενώπιον της εθνικής μας και κοινωνικής κρίσεως», και την επίκαιρη συζήτηση με θέμα «Το ανθρώπινο πρόσωπο στην εποχή της πληροφορικής» που διοργανώθηκε στο ιδιόκτητο Συνεδριακό Κέντρο της Χρυσοπηγής, με εισηγητές έναν ιερομόναχο-ιατρό και έναν μοναχό-ηλεκτρολόγο μηχανικό.

Η στρατευμένη ιδεολογική τοποθέτηση του σωματείου μαρτυρείται από την ταύτισή του με το περιβόητο «Δίκτυο 21». Τον Ιούνιο του 1997 φιλοξενήθηκε από τον ΣΕΠ στην Αγία Τριάδα η εκδήλωση «Η πορεία των εθνικών μας θεμάτων και η πρωτοβουλία του Δικτύου 21» με εισηγητές τους Καργάκο, Στοφορόπουλο και Λαζαρίδη, ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου ανακοινώνεται η «συμμετοχή του ΔΣ και μεγάλης αντιπροσωπείας του ΣΕΠ στην εκδήλωση-δημόσια συζήτηση του Δικτύου 21, κινήσεως πατριωτικής αφυπνίσεως».

Φυσικά είναι δικαίωμα των μητροπολιτών να ιδρύουν τα δικά τους σωματεία. Αναρωτιέται όμως κανείς, πόσο «επιστημονική» μπορεί να είναι η δραστηριότητα αυτών των σωματείων, εφόσον ως ύστατο κριτήριο της γνώσης θέτουν «την πίστη στις γραφές». Γνωρίζουμε ότι στο Μεσαίωνα της Δύσης, αλλά και στο Βυζάντιο της Ανατολής, οι θρησκευτικές ομάδες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια ορισμένων επιστημών. Μέχρι πρόσφατα στα ελληνικά σχολεία διδάσκονταν τα παιδιά τη Γεωμετρία των Ιησουϊτών μοναχών. Ομως η δημιουργία των Πανεπιστημίων σήμανε ακριβώς την αποσύνδεση της επιστήμης από την πίστη και την απελευθέρωση των επιστημόνων από τον «ιερό» έλεγχο. Η αυτονομία των Πανεπιστημίων, ακόμα και το πανεπιστημιακό άσυλο εξυπηρετούν αυτή την πρωταρχική ανάγκη της πραγματικά επιστημονικής έρευνας. Η υπόθεση του Γαλιλαίου σηματοδότησε το τέλος της μιας εποχής και την αρχή της άλλης. Η συγκρότηση «επιστημονικών πυρήνων» από την εκκλησία δυστυχώς φαίνεται να μας επιστρέφει αρκετούς αιώνες πίσω.

Το προπατορικό αμάρτημα του Απ. Κακλαμάνη

Στην κατά κράτος ήττα των «πιθηκοφίλων» οδηγήθηκε πριν από χρόνια η τελευταία -προς το παρόν- πράξη της ελληνικής «δίκης των πιθήκων». Στα 1984, η ιδέα του υπουργείου Παιδείας να περιλάβει στην ύλη της Α΄ Λυκείου το βιβλίο «Ιστορία του ανθρώπινου γένους» του ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από ένα ευρύ -όσο και ετερόκλητο- φάσμα εχθρών της δαρβινικής θεωρίας. Είναι αλήθεια πως οι αντιδράσεις αυτές δεν οφείλονταν αποκλειστικά στις σύντομες αναφορές του συγγραφέα στη θεωρία της εξέλιξης, αλλά και σε άλλες θέσεις του που υποτίθεται ότι έθιγαν τα ιερά και τα όσια της ελληνορθόδοξης παράδοσης – από το ρόλο του Βυζαντίου έως την ισότητα των φύλων. Το σύνθημα για την επίθεση δόθηκε με άρθρο του Κώστα Γεωργουσόπουλου στο οποίο το πρόβλημα εντοπιζόταν στην υποβάθμιση της ιστορίας του ελληνισμού («Τα Νέα» 17/9/84), πολύ σύντομα όμως τη συζήτηση θα μονοπωλούσε το ζήτημα της καταγωγής του ανθρώπου. Ακολούθησε οργισμένη επερώτηση βουλευτών της ΝΔ (29/11/84), μπαράζ απερίγραπτων δημοσιευμάτων στον δεξιό τύπο, σκληρά υπομνήματα της Ιεράς Συνόδου, «γραφικές» διαμαρτυρίες παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και διαδηλώσεις πολυτέκνων με αίτημα να ριχθεί το βιβλίο στην πυρά. Ελάχιστες στάθηκαν τότε οι φωνές που αντιπαρατέθηκαν στο μέτωπο του σκοταδισμού (ανάμεσά τους σημειώνουμε το κείμενο του Δημοσθένη Κούρτοβικ στο περιοδικό «Σχολιαστής», τ. 24, Μάρτιος 1985), ενώ χλιαρές και απολογητικές υπήρξαν και οι αντιδράσεις των κομμάτων της Αριστεράς.

Ολα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά. Χρόνια προτού ενσκήψει ο κίνδυνος της μη αναγραφής του θρησκεύματος, η επιβίωση της ελληνορθόδοξης ταυτότητας κρεμόταν από την εξουδετέρωση των οπαδών της θεωρίας της εξέλιξης. Στο κλίμα αυτό, όπως προκύπτει από την αλληλογραφία μεταξύ Ιεράς Συνόδου και του τότε υπουργού Παιδείας Απόστολου Κακλαμάνη, το υπουργείο Παιδείας δεν αποδείχθηκε ικανό να υπερασπίσει τις επιλογές του: «Ως προς τη δαρβίνειο θεωρία για την καταγωγή του ανθρώπου», έγραφε ο Α. Κακλαμάνης στον Σεραφείμ στις 20/12/1984, «σημειώνουμε ότι στο βιβλίο της Α΄ Λυκείου γίνεται απλή αναφορά, όπως έχει γίνει και παλιότερα (επί ΝΔ) στα σχολικά εγχειρίδια της ανθρωπολογίας του Γυμνασίου και της βιολογίας του Λυκείου χωρίς η Διαρκής Ιερά Σύνοδος να διαμαρτυρηθεί, ούτε άλλη πλευρά». Και συνέχιζε: «Εξάλλου ο συγγραφέας κάνει διάκριση μεταξύ ανθρώπου και ‘ανθρωπιδών’, αλλά αν υπάρχει στο σημείο αυτό κάποια ασάφεια, όπως γράψαμε ήδη και στην Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων, σε προσεχή έκδοση μπορεί να διευκρινισθεί».

Παρά τη μειλίχια στάση του υπουργού, και παρά τις διαβεβαιώσεις του ότι στόχος του υπουργείου ήταν να «διδάσκονται και να βιώνουν οι νέοι μας την ορθόδοξη πίστη και ζωή», η Ιερά Σύνοδος επανήλθε δριμύτερη με το υπ’ αρ. 648/19/2/1985 υπόμνημά της, ζητώντας ρητά «να καθαρθεί» ή «να αποσυρθεί» το βιβλίο, το οποίο σημειωτέον είχε ήδη υποστεί κάποια πρώτα «στρογγυλέματα». Αυτή τη φορά, η απάντηση που ετοιμάστηκε για τον κ. Κακλαμάνη εντόπιζε το πρόβλημα στην κακόπιστη κριτική που δέχτηκε το βιβλίο και αποτολμούσε μια πιο ευθεία αντιπαράθεση με την Ιεραρχία. Θύμιζε ακόμη ότι θέσεις παρόμοιες με του Σταυριανού είχαν υποστηριχθεί και σε σχολικό βιβλίο βιολογίας του 1970, γραμμένο από στέλεχος του «Σωτήρα». «Γιατί τότε δεν διαμαρτυρήθηκε κανένας;», ακολουθούσε η ρητορική ερώτηση. «Αλλά τότε στόλιζε το βιβλίο εκείνο το όρνιο της 21ης Απριλίου. Τότε όλα ήταν χριστιανικά, τώρα όλα έγιναν αντίχριστα».

Η θαρραλέα υπουργική απάντηση δημοσιεύεται μαζί με όλη τη σχετική αλληλογραφία στο βιβλίο του εκπαιδευτικού Αθανάσιου Νίκα, συντονιστή τότε της Επιτροπής Μελέτης Εκκλησιαστικών Θεμάτων («Εκκλησία και Παιδεία», 1991). Από το ίδιο βιβλίο πληροφορούμαστε μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: με εντολή Κακλαμάνη, η επιστολή δεν στάλθηκε ποτέ στους άγιους αποδέκτες της.

ΣΤΑ ΟΡΙΑ

ΔΑΡΒΙΝΟΣ. Ο καημένος ο εισηγητής της θεωρίας της εξέλιξης που έχει συγκεντρώσει τα πυρά του χριστιανικού φονταμενταλισμού επί δύο αιώνες, δήλωνε θρήσκος μέχρι το 1859 που εκδόθηκε το περίφημο «Η καταγωγή των ειδών». Οταν μάλιστα πέθανε, το 1882, η ταφή του έγινε με εθνικές τιμές στο Ουέστμίνστερ. Ομως, όπως αποδεικνύουν οι σημειώσεις και το ημερολόγιό του, ποτέ δεν διανοήθηκε να προδώσει την επιστήμη για λόγους θρησκευτικούς. Ηδη το 1838 έγραφε: «Υπάρχει βέβαια ένα χάσμα μεταξύ ανθρώπου και ζώων, αλλά ποτέ δεν θα παραδεχτώ ότι ο άνθρωπος έχει διαφορετική καταγωγή από εκείνα.»

ΠΑΠΑΣ. Η καθολική εκκλησία, μετά από πολλές περιπέτειες αποφάσισε πολύ πρόσφατα να αφήσει τον Δαρβίνο στην ησυχία του. Ο πάπας Ιωάννης-Παύλος Β’ παραδέχτηκε τον Οκτώβριο του 1996 ότι «οι νεότερες διαπιστώσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θεωρία της εξέλιξης είναι κάτι περισσότερο από απλή υπόθεση». Φρόντισε βέβαια στην ίδια εγκύκλιο να αντιταχθεί στην «υλιστική ανάγνωση της θεωρίας». Το πρώτο βήμα είχε συντελεστεί το 1950, όταν ο πάπας Πίος ΙΒ’ στην εγκύκλιό του Humani Generis είχε χαρακτηρίσει τη θεωρία της εξέλιξης ως «μια σοβαρή υπόθεση εργασίας».

ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ. Στην προπαγανδιστική μπροσούρα του «Ο άνθρωπος από τον πίθηκο;» ο μητροπολίτης Καλλίνικος επικαλείται τη γνώμη του Αμερικανού Duane Gish και τον εμφανίζει ως διδάκτορα βιοχημείας. Λησμονεί όμως να προσθέσει ότι ο Gish είναι ο αναπληρωτής πρόεδρος του «Ινστιτούτου Ερευνας της Δημιουργίας», δηλαδή επικεφαλής της οργάνωσης των «δημιουργιστών» στις ΗΠΑ και χρηματοδότης όλων όσοι υποστηρίζουν ότι η Βίβλος μπορεί να διαβαστεί και ως επιστημονικό πόνημα φυσικής ιστορίας.

ΝΩΕ. Ο πονοκέφαλος των «δημιουργιστών» είναι, μεταξύ άλλων, να δώσουν και μια πιστευτή διάσταση στην ιστορία της Κιβωτού. Εφόσον αντιλαμβάνονται τον Κατακλυσμό ως ιστορικό γεγονός, σπάνε το κεφάλι τους να εξηγήσουν πώς βρέθηκε χώρος στο ίδιο πλεούμενο για όλα τα ζωντανά της γης. Οι Γερμανοί «δημιουργιστές» υποχρεώθηκαν να συμβιβαστούν με «ολίγη εξέλιξη». Υποστηρίζουν ότι υπάρχει «μικροεξέλιξη», δηλαδή ότι τα είδη εξελίσσονται σε πολύπλοκες παραλλαγές από πολύ λίγα «βασικά» και αμετάβλητα.

ΚΑΝΤΙΩΤΗΣ. Χαρακτηριστική για τον διπλό λόγο της Ιεραρχίας απέναντι στα μείζονα επιστημονικά ζητήματα είναι η εγκύκλιος που απηύθυνε ο τότε μητροπολίτης Φλωρίνης Καντιώτης το 1985, με αφορμή τη διαμάχη για το βιβλίο του Σταυριανού και τη θεωρία του Δαρβίνου. Από τη μια μεριά, ο φονταμενταλιστής μητροπολίτης νουθετεί τους επιστήμονες, κάνοντας χρήση «ορθολογικών» επιχειρημάτων της διεθνούς των δημιουργιστών: «Επειδή πιπιλίζετε την καραμέλα της λεγομένης εξελίξεως και πιστεύετε αυτής σαν αναντίρρητη επιστημονική αλήθεια, θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε: Γνωρίζετε τι πάνω στο θέμα αυτό απεφάνθησαν διαπρεπείς επιστήμονες, βιολόγοι, γενετισταί, εμβρυολόγοι, γεωλόγοι, παλαιοντολόγοι στο Συνέδριο του Σικάγου το 1980 και στο Συνέδριο του Λίβερπουλ το 1982; Αν δεν γνωρίζετε, σας πληροφορούμε, ότι οι επιστήμονες αυτοί απεφάνθησαν, ότι διά της επιστημονικής οδού δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη ο τρόπος της προελεύσεως του ανθρώπου. Η θεωρία της εξελίξεως καταδικάζεται, και τα διάφορα γενεαλογικά δένδρα, αποκυήματα της φαντασίας ορισμένων που τα υποστηρίζουν ανεπιφύλακτα, πρέπει να φύγουν από τα διδακτικά βιβλία». Ο Καντιώτης προτείνει, μάλιστα, και σχετική χριστιανική βιβλιογραφία. Από την άλλη μεριά, στην ίδια εγκύκλιο αναφέρεται με άλλο τρόπο στους πιστούς: «Αγαπητοί μας χριστιανοί, άνδρες, γυναίκες, μαθηταί, μαθήτριες! Μη δίνετε σημασία στους κρωγμούς των αθέων και των απίστων. Να είσθε βέβαιοι ότι τα υλιστικά των κηρύγματα, όσο κι αν εντυπωσιάζουν εκ πρώτης όψεως, θα σβήσουν σαν πυροτεχνήματα…» (εγκύκλιος 403/13-3-1985).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Καρόλου Ντάρβιν «Η καταγωγή των ειδών» (μετάφραση Α. Πάγκαλος, εκδ. Γκοβόστη, χ.χ.). Το κλασικό έργο στην ολοκληρωμένη του μορφή είναι η καλύτερη απάντηση στους χριστιανούς φονταμενταλιστές που επιχειρούν να αποβάλουν τη θεωρία της εξέλιξης από την εκπαίδευση.

Marcell Prenant «Δαρβίνος και Δαρβινισμός» (μετάφραση και σημειώσεις Γιάννη Βιστάκη, εκδόσεις Μορφή, Αθήνα 1956). Η πρόσληψη της εξελικτικής θεωρίας και οι αντιθέσεις που δημιούργησε η καινοτόμα σκέψη του Δαρβίνου σε μια μελέτη γραμμένη από έναν μαρξιστή καθηγητή της Σορβόνης.

Dominique Lecourt «L’ Amerique entre la Bible et Darwin» (Presses Universitaires de France, Παρίσι 1992). Η αντεπίθεση του χριστιανικού φονταμενταλισμού στις ΗΠΑ, με επίκεντρο τον αγώνα των «δημιουργιστών» να εκτοπίσουν από την εκπαίδευση τη «βλάσφημη» θεωρία του Δαρβίνου. Ιστορικό διάγραμμα της συγκρότησης του μετώπου των δημιουργιστών και επιστημολογική ανάλυση των θέσεών τους.

Volker Stollorz «Mit der Bibel gegen Darwin» (εφημερίδα Die Zeit, 29/1/1993). Αναλυτικό ρεπορτάζ για τη συγκρότηση πυρήνων χριστιανικού φονταμενταλισμού στη Γερμανία, με κεντρικό αίτημα την κατάργηση της διδασκαλίας της εξελικτικής θεωρίας και την αντικατάστασή της από τη διδασκαλία της «δημιουργίας».

Καλλίνικου Καρούσου (μητροπολίτου Πειραιώς) «Ο άνθρωπος από τον πίθηκο;» (εκδόσεις Χρυσοπηγή, Αθήνα 1987). Μαχητική μπροσούρα, με αφορμή τη διαμάχη πολιτείας εκκλησίας για τη διδασκαλία του βιβλίου του Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους».

Ιωάννη Κωστώφ (φυσικού) «Συμβολή στην τελετή λήξεως της θεωρίας της εξέλιξης» (εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, β’ έκδοση 1996). Με προμετωπίδα το σύνθημα των Αμερικανών «δημιουργιστών» «Evolution is no solution», ο συγγραφέας αναλύει τις αντιθέσεις μεταξύ ορισμένων υποστηρικτών της εξελικτικής θεωρίας, για να κλονίσει την επιστημονική της ορθότητα.

Δημοσθένη Κούρτοβικ «Η εξέλιξη της ανθρώπινης σεξουαλικότητας» (εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1986). Ο ρόλος της σεξουαλικότητας κατά τη διάρκεια της «ανθρωποποίησης», της εξέλιξης δηλαδή του ανθρώπου από κατώτερα είδη των πρωτευόντων. Μια από τις σπάνιες πρωτότυπες επιστημονικές συνεισφορές συμπατριωτών μας στη σύγχρονη εξελικτική θεωρία.

ΔΕΙΤΕ

Κληρονομήστε τον άνεμο (Inherit the wind) του Στάνλεϊ Κράμερ (1960). Δικαστικό δράμα με θέμα τη «δίκη των πιθήκων» του 1925, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο των Τζερόμ Λόρενς & Ρόμπερτ Λι.

[Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 30/7/2000 via iospress

◉

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.