αγριμολογος

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1641-1709)

διαβάστε τα μέρη [1] – [2]  – [3]

[…] Για πρώτη ουσιαστικά φορά μετά την Άλωση, μία ομάδα λαϊκών έφτασε σε κοινωνική περιωπή αντίστοιχη με εκείνη που είχε αποκτήσει η εκκλησιαστική ιεραρχία από το 1453. Ο νέος αυτός κοινωνικός σχηματισμός ήταν η φαναριώτικη «αριστοκρατία», μια κοινωνική ομάδα η οποία αναδείχθηκε χάρη στις επιδόσεις της στο εμπόριο και στα επιστημονικά επαγγέλματα, κατά την περίοδο της κοινωνικής αλλαγής που σημειώθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία στο δεύτερο ήμισυ του δέκατου έβδομου αιώνα. Η οικονομική ευμάρεια επέτρεψε στους Φαναριώτες —ονομάστηκαν έτσι γιατί κατοικούσαν στη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, όπου είχε την έδρα του και το Οικουμενικό Πατριαρχείο από το 1599— να μορφωθούν στη Δύση και να σταδιοδρομήσουν ως λόγιοι, πράγμα που τους έδωσε τη δυνατότητα να αναλάβουν την καθοδήγηση της ανώτερης ελληνικής εκπαίδευσης και να καταλάβουν αξιώματα στην πατριαρχική αυλή. Η γλωσσομάθειά τους και το κοσμοπολιτικό τους πνεύμα έκαναν τις υπηρεσίες τους πολύτιμες για την Υψηλή Πύλη, σε μια εποχή που η οθωμανική αυτοκρατορία, μετά από σοβαρές στρατιωτικές ήττες, και με αμβλυμένη την επεκτατική της ορμή, βρισκόταν αναγκασμένη ν’ αρχίσει σοβαρές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Έτσι, οι Φαναριώτες εισήλθαν στην οθωμανική διπλωματική υπηρεσία και έγιναν οι κύριοι διαπραγματευτές της Πύλης καταλαμβάνοντας το αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέα, το οποίο επί δύο σχεδόν αιώνες συνήθως κατείχε κάποιος από αυτούς.
Ο πρώτος Έλληνας Μεγάλος Διερμηνέας ήταν ο Παναγιώτης Νικούσιος, τον οποίο διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1641-1709), ο «εξ απορρήτων της κραταιάς βασιλείας των Οθωμανών», ιδρυτής της μεγαλύτερης φαναριώτικης δυναστείας. […] [Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, μτφ. Στέλλα Νικολούδη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000 (3η έκδ.), 32-33.]

Σε όλο το διάστημα […] που καλύπτουν η ακμή και η παρακμή των Φαναριωτών, σημαντικές ανακατατάξεις γίνονται στο ελληνικό σύνολο αναφορικά με την παιδεία: νέοι στόχοι, νέα προβλήματα, νέοι σκοποί. Οι έννοιες της «αρετής» υπό το πνεύμα του Montesquieu, δηλαδή της συνείδησης του πολίτη, της «ευδαιμονίας», δηλαδή της γήϊνης ευτυχίας σε αντίθεση προς τη θρησκευτική μακαριότητα, προέχουν στην σκέψη των διανοούμενων της εποχής. Νέες λέξεις υιοθετούνται ή δημιουργούνται για να εκφράσουν την τροπή των ενδιαφερόντων· η λέξη «μόδα» εισάγεται ακόμη και σε αρχαϊκό επίγραμμα· άλλων λέξεων, επίσης χαρακτηριστικών, έχουμε, κατά κάποιο τρόπο, τη ληξιαρχική πράξη της γέννησής τους· «ανεξιθρησκεία» 1768, «πολιτισμός» 1804. Τα βιβλία των οποίων η εκδοτική παραγωγή πολλαπλασιάζεται μέσα σε λίγες δεκαετίες, ασχολούνται πρόθυμα με θέματα κοινωνικά· Χαρακτήρες, Οδηγοί καλής συμπεριφοράς, ανάμεσα στους οποίους ο πιο διαδομένος τιτλοφορείται Χρηστοήθεια, επιστολάρια, διάλογοι για την εξυπηρέτηση όσων ταξιδεύουν σε ξένους τόπους. [Κ.Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 2009 (10η έκδ.), 10.]

σύνδεσμος

Συνεχίζεται >

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.